การปลูกเลี้ยงดอกกุหลาบ
กุหลาบเป็นดอกไม้ที่มีความสวยงาม จนได้รับฉายาว่า ราชินีแห่งดอกไม้ จึงเป็นที่นิยมปลูก และใช้กันอย่างแพร่หลาย ทั้งในประเทศและต่างประเทศ และมีคุณสมบัติเด่นหลายประการ มีหลายชนิดพันธุ์ สามารถใช้ประโยชน์ได้หลากหลาย เช่น เป็นไม้กระถาง ไม้ตัดดอก ตกแต่งสถานที่ ตลอดจนเป็นวัตถุดิบสำหรับการทำเป็นดอกไม้แห้ง
อำเภอพบพระ จังหวัดตาก เป็นแหล่งผลิตกุหลาบตัดดอกเพื่อการค้า ที่มีพื้นที่ผลิตมากที่สุดในประเทศไทย
แต่สถานการณ์กุหลาบตัดดอกของเกษตรกรในอำเภอพบพระ จังหวัดตาก จากข้อมูลเบื้องต้นของเจ้าของสวนกุหลาบมาลัย ประธานชมรมผู้ปลูกกุหลาบพบพระ กล่าวว่า ปัจจุบันสมาชิกลดลงมากเหลือประมาณ 10 กว่าคน มีรายใหม่เพิ่งมาปลูกในพื้นที่เช่นกัน แต่ไม่ได้อยู่ในชมรมด้วย สาเหตุที่สมาชิกลดจำนวนลงเนื่องจากต้นทุนการผลิตเพิ่มสูงขึ้นไม่ว่าจะเป็นค่าปุ๋ย ค่ายา และค่าแรงงาน ซึ่งสวนทางกับราคาจำหน่ายกุหลาบโดยสิ้นเชิง
“ตอนนี้ผมลดจำนวนพื้นที่ปลูกลงเหลือ 30 ไร่จาก 70 ไร่ เพราะทำแล้วไม่ประสบความสำเร็จ ปัญหาใหญ่ของเกษตรกรที่นี่ คือ เรื่องโรค และแมลง ระบาดหนัก ส่งผลให้ต้นทุนการผลิตเพิ่มสูงขึ้นจากอดีต ทำไปแล้วเป็นต้นทุนหมด”
การจำหน่ายดอกกุหลาบ
คุณมาลัยกล่าวต่อว่าราคาปัจจุบันไม่มีความแน่นอนในแต่ละวัน ราคามากสุดดอกละ 2 – 3 บาท หรือไม่ถึงบาทก็มี ราคาผันผวนทุกวัน เพราะเกษตรกรไม่สามารถกำหนดราคาขายได้เอง ราคาจึงขึ้นอยู่กับพ่อค้า-แม่ค้าผู้รับซื้อ ถ้าปริมาณกุหลาบตัดดอกในตลาดมีมากราคาจะต่ำ และหากมีปริมาณน้อยราคาจะสูงตามกลไกตลาด
“เพราะเราไม่มีอำนาจไปต่อรองกับเขา ส่วนหนึ่งเกิดจากเกษตรกรด้วย มีการรวมตัวกันไม่จริงจัง ยังทำลักษณะตัวใครตัวมัน ถ้ารวมกลุ่มกันได้ เราก็ไปต่อรองราคาได้ ไม่ถูกกดราคา ในเรื่องนี้เราพยายามแก้ปัญหากันหลายครั้ง แต่ยังไม่ประสบความสำเร็จ ตอนนี้เกษตรกรอยู่กันตามยถากรรม ใครโชคดีเจอแม่ค้าที่มีคุณธรรมให้ราคารับซื้อสูงก็ดีไป” ประธานชมรมผู้ปลูกกุหลาบพบพระกล่าว
การจำหน่ายดอกกุหลาบ
คุณมาลัยกล่าวต่อว่าราคาปัจจุบันไม่มีความแน่นอนในแต่ละวัน ราคามากสุดดอกละ 2 – 3 บาท หรือไม่ถึงบาทก็มี ราคาผันผวนทุกวัน เพราะเกษตรกรไม่สามารถกำหนดราคาขายได้เอง ราคาจึงขึ้นอยู่กับพ่อค้า-แม่ค้าผู้รับซื้อ ถ้าปริมาณกุหลาบตัดดอกในตลาดมีมากราคาจะต่ำ และหากมีปริมาณน้อยราคาจะสูงตามกลไกตลาด
“เพราะเราไม่มีอำนาจไปต่อรองกับเขา ส่วนหนึ่งเกิดจากเกษตรกรด้วย มีการรวมตัวกันไม่จริงจัง ยังทำลักษณะตัวใครตัวมัน ถ้ารวมกลุ่มกันได้ เราก็ไปต่อรองราคาได้ ไม่ถูกกดราคา ในเรื่องนี้เราพยายามแก้ปัญหากันหลายครั้ง แต่ยังไม่ประสบความสำเร็จ ตอนนี้เกษตรกรอยู่กันตามยถากรรม ใครโชคดีเจอแม่ค้าที่มีคุณธรรมให้ราคารับซื้อสูงก็ดีไป” ประธานชมรมผู้ปลูกกุหลาบพบพระกล่าว
การใส่ปุ๋ยต้นกุหลาบ
สวนกุหลาบมาลัยเลือกปลูกกุหลาบสายพันธุ์ที่ตลาดต้องการ เช่น กุหลาบพันธุ์ดอกสีแดง, พันธุ์ดอกสีชมพู และพันธุ์ดอกสีขาว ปัจจุบันผลผลิตกุหลาบตัดดอกลดลงจากเมื่อก่อน 2-3 เท่า เป็นผลจากการเปลี่ยนแปลงของสภาวะอากาศส่วนหนึ่ง
อีกส่วนที่เป็นปัญหาหลักเลย คือ เรื่องศัตรูพืช ทั้งโรค และแมลง โดยเฉพาะเพลี้ยไฟ กำจัดยาก สร้างความเสียหายในพื้นที่เป็นวงกว้าง สวนแห่งนี้จะใช้ทั้งสารเคมีและสารชีวภาพ เช่น ปุ๋ยสูตร ปุ๋ยคอก น้ำหมักจุลินทรีย์ แต่เขาบอกว่าไม่สามารถนำมาใช้ได้ 100% เต็ม เนื่องจากกุหลาบเป็นพืชที่ค่อนข้างกินปุ๋ยในการเจริญเติบโต และการออกดอก จึงยังต้องเน้นให้ปุ๋ยเคมีเป็นหลัก ผลัดเปลี่ยนหมุนเวียนกันตามสถานการณ์นั้นๆ
ส่วนอุปสรรคและปัญหาต่างๆ ในการทำธุรกิจเราไม่อาจเลี่ยงได้ แต่การวางแผนแล้วคิดถึงปัญหาที่อาจจะเกิด พร้อมเตรียมแผนรับมือไว้ล่วงหน้า จะช่วยให้ผลของความเสียหายบรรเทามีน้อยลง หรืออาจไม่เกิดเลยก็ได้ ดังนั้นเมื่อไรที่เกิดปัญหาจึงควรใช้สติและคิดให้รอบคอบก่อนทำการตัดสินอะไรลงไป จากนั้นปรับตามแผนที่เตรียมไว้ ดูว่าผลสุดท้ายจะมีทิศทางไปอย่างไร
คุณไพฑูรย์ นิตยธรรม เกษตรกรผู้ปลูกกุหลาบตัดดอก
เช่นเดียวกับ คุณไพฑูรย์ นิตยธรรม เกษตรกรผู้ปลูกกุหลาบตัดดอกอีกรายหนึ่ง ที่ทีมงานมีโอกาสพูดคุยด้วย เล่าว่า ปัจจุบันลดการปลูกกุหลาบลงเหลือ 30 กว่าไร่ จากที่เคยปลูกถึง 50 ไร่ โดยมีแนวคิดทำเกษตรแบบผสมผสาน ตามปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ เช่น ปลูกส้ม และทุเรียน เป็นต้น เพื่อเพิ่มช่องทางของรายได้ อีกทั้งการปลูกพืชหมุนเวียนส่งผลดีด้านการปรับปรุง หรือฟื้นฟูดิน ให้กลับมาอุดมสมบูรณ์มากขึ้น
การใช้ตาข่ายโฟมห่อดอกกุหลาบ
ปัจจุบันไร่กุหลาบแห่งนี้เน้นปลูกกุหลาบตัดดอกเชิงคุณภาพ มีการคัดพันธุ์ดอกใหญ่ สีสด นอกจากนั้นมีการควบคุมคุณภาพดอก โดยใช้ตาข่ายโฟมห่อตั้งแต่อยู่ในแปลง เพื่อให้ฟอร์มดอกได้รูป ไม่ช้ำง่าย สายพันธุ์ที่ใช้ตาข่ายโฟมห่อมี 25% ของพื้นที่ทั้งหมด ส่วนใหญ่เป็นไม้เกรด A พันธุ์ดอกสีแดง ดอกใหญ่ และสายพันธุ์ที่สวนเลือกปลูก ได้แก่ กุหลาบพันธุ์ดอกสีแดง มีทั้งดอกใหญ่และดอกปกติ, พันธุ์ดอกสีชมพู, พันธุ์ดอกสีขาว, พันธุ์ดอกสีครีม และพันธุ์ดอกสีเหลือง
การป้องกำจัดโรคและแมลง
กุหลาบตัดดอก ขึ้นชื่อว่า “เลี้ยงยาก” อยู่แล้ว ต้องอาศัยหลายปัจจัยแวดล้อมหลายทาง จึงจะประสบความสำเร็จ ไม่ว่าจะเป็นพันธุ์ อากาศ และน้ำ เป็นต้น นี่คือปัจจัยทางธรรมชาติที่ขาดไม่ได้สำหรับ กุหลาบตัดดอก นอกจากปัจจัยเหล่านี้แล้ว เรื่อง “ต้นทุนการผลิต” ยัง “โหด” สำหรับคนปลูก กุหลาบตัดดอก เพราะต้องลงทุนค่อนข้างสูงทีเดียว
เนื่องจากกุหลาบมี “ศัตรู” เยอะ จากสภาพอากาศร้อนชื้นของประเทศไทย เป็นช่วงอุณหภูมิเหมาะแก่การก่อโรค และมีการระบาดของแมลงได้ง่าย ประกอบกับในพื้นที่มีการปลูกกุหลาบมายาวนาน ทำให้เป็นแหล่งสะสมโรคและแมลง แมลงศัตรูสำคัญของกุหลาบ เช่น เพลี้ยไฟ, ไรแดง, หนอนเล็ก, หนอนใหญ่ และหนอนเจาะ เป็นต้น ส่วนโรคพืชที่สำคัญ เช่น โรคราดำ, โรคราสนิม, โรคราน้ำค้าง, โรคแอนแทรกโนส, โรคราหน้าดอก และโรคราแป้ง เป็นต้น ล้วนมีสาเหตุจากเชื้อราแทบทั้งสิ้น
ทางแก้ที่ง่ายและรวดเร็วที่สุด คือ การใช้ “สารเคมี” ในขณะที่ศัตรูพืชก็ทนทานต่อสารเคมีมากขึ้นเช่นกัน ยิ่งทำให้เกษตรกรต้องเพิ่มความถี่ในการฉีดพ่นสารเคมีป้องกันและกำจัดโรคแมลงบ่อยขึ้น มีการใช้สารเคมีชนิดใหม่มาสลับเปลี่ยนอยู่ตลอด แต่ใช่ว่าเกษตรกรจะยินดีกับการใช้สารเคมีมากนัก เพราะต้องควักเงินซื้อเท่ากับเพิ่มต้นทุนให้ตัวเอง
คุณไพฑูรย์บอกเทคนิคการดูแลด้านการป้องกันและกำจัดว่าทางที่ดีควรป้องกันไว้ก่อน ให้ฉีดยาสม่ำเสมอ ทุกๆ 3-4 วัน/ครั้ง ถ้าเกิดการระบาดแล้วรักษามักสายเกินแก้ “เราต้องป้องกันโดยฉีดยาเป็นประจำ ไม่มีหรอกอย่างหลายคนเคยเข้าใจว่าพอถึงหน้าฝนแล้วจะไม่มีเพลี้ยไฟ ทุกฤดูมีเพลี้ยไฟตลอด ทุกฤดูมีหนอนตลอด นอกจากว่ามีอากาศเย็นจัด หนอนจะฟักตัวช้าลง มีโอกาสการรอดชีวิตน้อย แต่ถามว่า..หนอนจะตายหมดไหม..?? ไม่หมด ต้องมีการฉีดยาป้องกันตลอด เพราะเชื้อโรคยังฝังตัวอยู่ในพื้นที่ มีหนัก มีเบา ตลอด” นี่คือปัญหาใหญ่เกษตรกรผู้ปลูกเลี้ยงกุหลาบทำให้ต้นทุนการผลิตมีตัวเลขสูงขึ้น
คุณไพฑูรย์แสดงทรรศนะว่า “เรื่องพวกนี้ต้องปรึกษากับนักวิชาการให้นำงานวิจัยมาประยุกต์ปรับใช้ ซึ่งเขายอมรับตรงๆ ว่าปัจจุบันมีนักวิชาการที่ทำการวิจัยเกี่ยวกับเรื่องการใช้สารสกัดชีวภาพป้องกันและกำจัดแมลงของกุหลาบมีน้อยคนมาก หรือแทบไม่มีเลย หากทำได้และประสบความสำเร็จ ขอให้มาช่วยเหลือเกษตรกร โดยทำเป็นแปลงสาธิต หรือแปลงต้นแบบ
“เพราะผลงานส่วนใหญ่เมื่อวิจัยจบแล้ว ได้งานตีพิมพ์ แต่ไม่สามารถเชื่อมโยงในเชิงพาณิชย์ หรือนำมาปฏิบัติในพื้นที่จริงได้ อยู่บนหิ้ง เป็นส่วนมาก สิ่งเหล่านี้จะต้องทำวิจัยในเชิงบูรณาการและพัฒนาอย่างต่อเนื่อง จริงจัง จึงจะนำมาปฏิบัติได้จริง เข้ากับสถานการณ์และสภาพแวดล้อมของพื้นที่นั้นๆ”
สถานการณ์ด้านตลาด กุหลาบตัดดอก
เจ้าของไร่กุหลาบกล่าวว่า “ราคาตอนนี้ถือว่าดี เพราะสินค้าเข้าสู่ตลาดน้อย เนื่องจากความยากเรื่องการปลูกเลี้ยงของ กุหลาบตัดดอก ด้านการควบคุมคุณภาพสู้ต้นทุนการผลิตที่เพิ่มสูงขึ้นไม่ไหว จึงเป็นเรื่องธรรมดาที่จะมีผู้ผลิตกุหลาบน้อยลง “ยิ่งใกล้ถึงเทศกาลวันวาเลนไทน์ กุหลาบยิ่งขายได้ราคา”
ปัจจุบันภาพรวมเศรษฐกิจไทยนั้นชะลอตัว แม้ว่าไม้ดอกไม้ประดับจะเป็นสินค้าฟุ่มเฟือย แต่มีความสำคัญด้านความสวยงามในการดึงดูดสายตาผู้คนยังมีความต้องการกุหลาบตกแต่งสถานที่จำนวนมาก ที่สำคัญ คือ กระบวนการก่อนส่งถึงมือผู้บริโภค
เจ้าของไร่กุหลาบบอกต้องผ่านพ่อค้า “คนกลาง” ซึ่งเป็นผู้ “ลิขิต” ราคาให้เกษตรกร ที่เป็นเช่นนั้นเพราะเกษตรกรไม่สามารถนำผลผลิตไปขาย หรือเปิดตลาดเชิงรุกด้วยตนเองได้ จึงต้องพึ่งพาคนกลางนั่นเอง การตั้งราคาของพ่อค้าขึ้นอยู่กับปริมาณกุหลาบในท้องตลาด และความต้องการของตลาด เมื่อสินค้ามีปริมาณมากราคาจะถูกลง
ดังนั้น “คุณภาพ” จึงเป็นตัวชี้วัดความพึงพอใจ และแนวโน้มที่จะเลือกใช้สินค้าและบริการของเราอย่างต่อเนื่องในอนาคต “ในบางช่วงหากมีปริมาณ กุหลาบตัดดอก ออกสู่ตลาดมาก ราคาจะต่ำลง แต่หากช่วงนั้นเป็นช่วงเทศกาลราคาจะสูงขึ้นเล็กน้อย ถ้าถามว่า..ทุกวันนี้เราปลูกกันเกินขอบเขตไหม..?? ตอบได้เลยว่า ไม่!
สังเกตจากจำนวนรถขนส่งที่ออกจากพบพระไปสู่ปากคลองตลาดลดลงไปกว่าครึ่ง “ทุกวันนี้กุหลาบไม่ใช่ว่าเยอะ แต่ด้วยปัจจัยหลายประการที่ทำให้ผู้ปลูกต้องลดการผลิตลง เช่น ต้นทุนการผลิตเศรษฐกิจ ปริมาณการใช้งานกุหลาบในประเทศ ทุกอย่างมีส่วนเกี่ยวข้องเชื่อมโยงกันเป็นห่วงโซ่” ไพฑูรย์แสดงทรรศนะ
“กุหลาบสามารถทำให้คน “รวย” ได้ และ “เจ๊ง” ได้ ไม่ใช่ว่าทุกคนทำแล้วจะประสบความสำเร็จทั้งหมด เนื่องจากทุกอาชีพล้วนมีปัญหา-อุปสรรคทั้งนั้น ทุกอย่างมีคำตอบอยู่ในตัวเอง และส่วนคนที่ทำแล้วสำเร็จก็ไม่ใช่ว่าจะเก่งตลอดกาล เช่น ปีนี้ทำได้ ใช้ยาสูตรเดิมอย่างที่เคยใช้ แต่ปีหน้าก็ต้องปรับเปลี่ยนไปเรื่อยๆ ผมว่าการเกษตรเป็นศาสตร์อย่างหนึ่งที่ไม่มีครู-อาจารย์ที่แน่นอน มีโอกาสให้เก็บเกี่ยวประสบการณ์ได้ตลอดเวลา” ไพฑูรย์กล่าวทิ้งท้าย
คุณภราดร กานดา ปลูกเลี้ยงและแปรรูปดอกกุหลาบ
สิ่งเหล่านี้คงจะเกิดขึ้นไม่ได้เลย ถ้าหากคิดเอาเองว่าวิธีที่คิดตอนแรกเป็นวิธีเดียวที่จะแก้ปัญหาเหล่านี้ได้ อย่าง คุณภราดร กานดา เจ้าของไร่ปฐมเพชร เกษตรกรผู้กล้าเปลี่ยนแปลงในการ “เพิ่มมูลค่า” ดอก กุหลาบตัดดอก
ไร่ปฐมเพชรมีการผลิตตั้งแต่ขั้นปลูกเลี้ยงไปถึงการแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ โดยนำดอกกุหลาบมาอบแห้งด้วยวิธีพิเศษ ทำให้มีคุณสมบัติสามารถคงสภาพเก็บรักษาได้ยาวนานขึ้น และยังคงความสวยงามด้านสีสันสดใสเหมือนกุหลาบสดทุกประการ จนถูกขนานนามว่า “กุหลาบมหัศจรรย์”
การแปรรูปดอกกุหลาบ
จากกุหลาบธรรมดาถูกอบแห้ง นำมาจัดแต่งในโหลแก้ว สามารถเพิ่มมูลค่าได้หลายเท่าตัวอย่างไม่น่าเชื่อ..!! เนื่องจากกุหลาบมหัศจรรย์ เป็นงานแฮนด์เมด (Handmade) ทุกขั้นตอนต้องอาศัยแรงงานฝีมือที่มีความละเอียด รอบคอบ ใช่ว่าทุกคนจะทำได้ จึงทำให้กุหลาบมหัศจรรย์มีราคาแพง
นอกจากนี้กุหลาบแต่ละดอกที่นำมาผลิตต้องไม่มีตำหนิจากร่องรอยของโรคและแมลง ซึ่งสอดคล้องกับขั้นตอนการดูแลรักษาต้น กุหลาบตัดดอก จากประสบการณ์กุหลาบเป็นพืชที่ไวต่อโรคและแมลงมาก ทำให้ต้องดูแลเอาใจใส่ และคอยเฝ้าระวังดูแลอย่างใกล้ชิด โดยเฉพาะการฉีดพ่นยาเป็นประจำ
ด้านตลาดและการจำหน่ายดอกกุหลาบ
ปัจจุบันกุหลาบมหัศจรรย์ไร่ปฐมเพชรส่งขายให้บริษัทส่งออกเท่านั้น ยังไม่ได้เปิดตลาด หรือวางจำหน่ายที่ไหน เขาให้เหตุผลว่าเพราะสินค้าเป็นงานฝีมือ มีกำลังการผลิตไม่มากพอ หากต้องการจริงๆ มีช่องทางจำหน่ายที่ไร่ปฐมเพชรที่นี่ที่เดียว ตั้งอยู่ ต.ช่องแคบ อ.พบพระ จ.ตาก ภายในเปิดเป็นสถานที่ท่องเที่ยวเชิงเกษตร พบกับไร่กุหลาบหลากหลายสายพันธุ์ ทั้งพันธุ์ไทยและพันธุ์ต่างประเทศ
ตลาดปัจจุบัน คุณภราดรกล่าวว่า “ตลาดช่วงนี้ดีเป็นธรรมดา เพราะใกล้เทศกาลวันวาเลนไทน์ ราคากุหลาบขึ้นอยู่กับปริมาณดอกของตลาดในประเทศ และความต้องการของตลาด” จะพบว่าเกษตรกรพูดเป็นเสียงเดียวกัน เรื่องปัญหาโรคและแมลง ศัตรูตัวฉกาจที่ยากจะแก้ไข ปัญหาที่เกิดขึ้นแม้จะแก้ไขได้ยากเย็นและต้องใช้ความอดทนสูงมากขนาดไหนก็ตาม มันก็คือบททดสอบที่ดีที่สุดของเกษตรกรว่าพร้อมแล้วหรือยังที่จะเดินขึ้นไปยังจุดที่สูงขึ้นอีกระดับหนึ่ง
หากเกษตรกรสามารถเอาชนะปัญหาดังกล่าวได้ก็คงไม่มีอะไรที่มาทัดทานความสำเร็จในอนาคตได้อย่างแน่นอน และท้ายที่สุดแล้วชัยชนะของเกษตรกรผู้ปลูก กุหลาบตัดดอก อ.พบพระ จ.ตาก ก็จะถูกบันทึกไว้เป็นประวัติศาสตร์ให้เกษตรกรรุ่นใหม่ได้ศึกษากันต่อไป
ขอขอบคุณ
คุณมาลัย ประธานชมรมผู้ปลูกกุหลาบพบพระ โทร.08-1917-9354
คุณไพฑูรย์ นิตยธรรม โทร.08-9565-3786
คุณภราดร กานดา โทร.08-9812-7265