ปลานิลแปลงเพศ คือ การทำให้ปลานิลที่ฟักออกมาจากพ่อแม่พันธุ์จากเพศหนึ่งไปยังอีกเพศหนึ่งทั้งหมด โดยการให้ฮอร์โมนแก่ปลาตั้งแต่อยู่ในไข่ โดยการทำให้รังไข่ของเพศเมียฝ่อ ในที่นี้จะทำการแปลงเพศจากเพศเมียไปเพศผู้ทั้งหมด เพราะเพศผู้มีการเจริญเติบโตที่ไวกว่า ตัวใหญ่กว่า เนื้อดีกว่า กินดีกว่า ทำให้การเลี้ยงง่ายกว่า
การเพาะเลี้ยงปลานิลแปลงเพศ
ทีมงานสัตว์น้ำ ได้ร่วมพูดคุยกับเกษตรกรเลี้ยงปลานิลแปลงเพศ จ.นครราชสีมา มานานกว่า 5 ปี คุณวีระ เพลินบุญ หรือ คุณระ เจ้าของฟาร์มวีระ พันธุ์ปลา ผู้ที่มีประสบการณ์การเลี้ยงปลาน้ำจืดมานานกว่า 10 ปี ซึ่งมีความรู้ในการเลี้ยงอยู่แล้ว
เนื่องจากทางบ้านของแฟนเป็นเกษตรกรเลี้ยงปลาที่ จ.นครสวรรค์ แต่อยากศึกษาข้อมูลในแนวทฤษฎีมากยิ่งขึ้น จึงไปศึกษาข้อมูลการเลี้ยงจาก วิทยาลัยบ้านกร่าง จ.พิษณุโลก มีอาจารย์ที่ปรึกษาอย่าง อ.อดิศักดิ์ สวาสดี ให้คำแนะนำอยู่เสมอ จนสำเร็จการศึกษา เพื่อเอาความรู้ที่ได้มาพัฒนาการเลี้ยงของฟาร์มให้ดียิ่งขึ้น
หลังจากทำฟาร์มกับแฟนได้สักระยะ จึงอยากเปิดฟาร์มเป็นของตนเอง จึงเลือกมาเปิดที่ จ.นครราชสีมา นับตั้งแต่นั้นเป็นระยะเวลา 10 ปี โดย 5 ปีแรก ฟาร์มได้มีการเลี้ยงปลาอยู่ 2 ชนิด คือ ปลาดุก และ ปลาตะเพียน และได้เริ่มขยายพันธุ์เป็น ปลาหมอ ปลาสวาย ปลาจาระเม็ด และ ปลานิลแปลงเพศ จนถึงปัจจุบัน
สภาพพื้นที่เลี้ยงปลานิล
วีระ พันธุ์ปลา มีฟาร์มทั้งหมด 2 ที่ คือ จ.นครสวรรค์ และ จ.นครราชสีมา ที่นครสวรรค์มีบ่อดิน 28 บ่อ ส่วนนครราชสีมาที่เป็นบ่อเปิดใหม่ มีบ่อดินประมาณ 10 กว่าบ่อ และบ่อปูนที่ใช้สำหรับการเลี้ยงพ่อแม่พันธุ์ปลานิล 10 บ่อ บ่อดินแต่ละบ่อจะมีขนาดไม่เกิน 1 ไร่ เพื่อความสะดวกสบายในการเตรียมบ่อ และการนำปลาขึ้นมาจำหน่าย
ปฏิเสธไม่ได้เลยว่าพ่อแม่พันธุ์ที่จะนำมาเพาะพันธุ์เพื่อขยายพันธุ์ในฟาร์มนั้นมีความสำคัญเป็นอันดับต้นๆ เลย ถ้าหากฟาร์มมีพ่อแม่พันธุ์ที่ดี ผลผลิตต่างๆ ก็จะดีมาเอง ครั้งแรกของการเปิดฟาร์มได้เลือกใช้ของจิตรลดา 4 จากกรมประมง ต่อมาทางฟาร์มเลือกใช้พันธุ์ปลาจากต่างประเทศ (ไม่สามารถให้ข้อมูลชื่อฟาร์มได้) ที่เปอร์เซ็นต์การเติบโตจะดีกว่าของเดิมอยู่พอสมควร โดยสาเหตุที่เปลี่ยน คุณวีระบอกว่า “เพราะการแข่งขันที่มีตลอดเวลา ฟาร์มเราอยากพัฒนาจนกว่าเราจะพอใจ โดยให้ทาง อ.อดิศักดิ์ สวาสดี เป็นคนดูพันธุ์ปลาให้ ใช้เวลาพัฒนาประมาณ 6 เดือน/รอบ”
การเพาะพันธุ์ปลานิลแปลงเพศ
จะนำพ่อแม่พันธุ์ปลานิลมาตั้งแต่อยู่ในระยะไข่ มาเพาะในถาดเพาะเลี้ยงจากทางฟาร์มด้วยระบบน้ำวนเพื่อให้เป็นตัว ใช้ระยะเวลาประมาณ 4 วัน แล้วปล่อยลงเปลในบ่อดินอีกประมาณ 15 วัน แล้วจึงเปิดเปลให้ปลา เลี้ยงไว้ประมาณ 5-6 เดือน ในช่วงเดือนครึ่งหลังจากปล่อยพ่อแม่พันธุ์ปลานิลลงบ่อดิน จะเริ่มให้ วิตามินบำรุงไข่ปลา กับอาหารเม็ดจากไทยยูเนี่ยน เพราะโปรตีนจะสูงกว่าแบรนด์เจ้าอื่นๆ ตามท้องตลาดอยู่นิดหน่อย ทำให้ปลามีคุณภาพ
เมื่อโตขึ้นอีกสักระยะจะเปลี่ยนอาหารเป็นของ ไทยโปรฟีด อาหารปลาช่อนคุณภาพ เพราะจะทำให้รูปร่างและโครงสร้างสวย คุณวีระบอกว่า “เราต้องคัดพ่อแม่พันธุ์ตั้งแต่โครงสร้าง โครงสร้างปลาดีจะทำให้ลูกปลาสมบูรณ์” ให้อาหารสูตรนี้จนกว่าจะครบ 5 เดือน
หลังจาก 5 เดือน พ่อแม่พันธุ์จะผสมพันธุ์กันเองทั้งหมด ทางฟาร์มจะแยกพ่อแม่พันธุ์ปลาให้อยู่ในบ่อปูนขนาด 5×10 เมตร ลึก 1 เมตร โดยใช้อัตราส่วนตัวผู้ 100 ตัว ตัวเมีย 300 ตัว (1:3) ใช้เวลาประมาณเดือนครึ่ง ปลาแต่ละตัวจะให้ไข่ประมาณ 150-200 ฟอง ไข่จะมีทั้งหมด 5 ระยะ ต้องแยกออกจากกัน เพื่อไม่ให้ตอนนำลงเพาะต่อบ่อดินจะไม่มีปัญหาปลาแตกไซซ์
พ่อแม่พันธุ์ปลานิลแต่ละชุดจะมีการใช้งานอยู่ที่ 2 ปีครึ่ง หลังจากนั้นพ่อแม่พันธุ์ปลาเหล่านี้จะจำหน่าย หรือปล่อยให้แก่ชาวบ้านที่อยู่ใกล้เคียงกับฟาร์มนำไปบริโภคต่อ เพราะทางฟาร์มมีการเตรียมพ่อแม่พันธุ์ปลาไว้ตลอดอยู่แล้ว หากปลาหมดวาระก็พร้อมที่จะลงพ่อแม่พันธุ์ชุดใหม่ได้เลย
วิธีการแปลงเพศปลานิล
ตามความเข้าใจของชาวบ้านคิดว่าปลานิลแปลงเพศเป็นตัวผู้ แต่ความจริงเป็นปลาเพศเมียทั้งหมด โดยการทำให้รังไข่ฝ่อ จากประสบการณ์ที่คุณวีระเลี้ยงปลานิลแปลงเพศ เพศผู้จะกินอาหารเก่งกว่า โตไวกว่า และมีขนาดใหญ่กว่าตัวเมีย
วีระ พันธุ์ปลา จะเริ่มแปลงพันธุ์ปลานิลตั้งแต่ไข่เป็นระยะไข่ จะนำไข่ที่ได้จากพ่อแม่พันธุ์ที่เตรียมไว้มาใส่ไว้ในถาดเพาะประมาณ 3 วัน เพื่อสังเกตการเปลี่ยนแปลงของไข่แดง หากสังเกตเห็นถุงไข่แดงยุบลง ให้ใช้ฮอร์โมนผสมกับเมทิลแอลกอฮอล์ให้ลูกปลากิน แล้วนำลงกระชังเล็ก ขนาด 0.8×1.2 เมตร
ระหว่างนี้จะทำการให้ฮอร์โมนและล้างกระชังทุกวัน เป็นระยะเวลา 1 อาทิตย์ เพื่อป้องกันไม่ให้ปลาหลุดเพศ เนื่องจากการกินพวกแพลงก์ตอนตามขอบกระชัง หลังจากนั้นให้ย้ายเข้ากระชังใหญ่ ขนาด 2×4 เมตร โดยจะมีการให้ อาหาร ฮอร์โมน และ เมทิลแอลกอฮอล์ ผสมรวมกัน 4 มื้อ เช่นเดียวกันกับตอนเลี้ยงในกระชังเล็ก เป็นระยะเวลา 28 วัน
ด้านตลาดและช่องทางจำหน่ายปลานิล
ในช่วงนี้ปลาจะมีขนาดประมาณใบแค 2.5-2.8 เซนติเมตร สามารถจำหน่ายได้แล้ว ราคาขายของฟาร์ม หากลูกค้าสั่งออเดอร์ไว้จะอยู่ที่ประมาณ 0.3 บาท/ตัว ถ้าขายหน้าฟาร์มจะอยู่ที่ตัวละ 1 บาท สถานที่ที่ฟาร์มจัดส่งขายหลักๆ จะเน้นทุกภาคทั่วไทย รวมถึงต่างประเทศ อย่าง ลาว ก็เช่นกัน
แต่ในช่วงกฤติการณ์โควิด 19 การขนส่งออกนอกประเทศค่อนข้างมีราคาที่สูง จึงขอพักในส่วนของตรงนี้ไว้ก่อน รวมไปถึงการขนส่งไปยังภาคใต้ยังไม่สะดวกมากนัก เพราะการลำเลียงการขนส่งมีระยะเวลา และระยะทางที่ไกล อาจทำให้ปลาเสื่อมประสิทธิภาพลงได้
สุดท้ายนี้คุณวีระได้พูดถึงปลานิลแปลงเพศในมุมมองของตนเองไว้ว่า “เป็นปลาที่เลี้ยงง่าย โตเร็ว แต่การทนต่อโรคยังสู้ปลาทั่วไปไม่ค่อยได้ ถ้าเลี้ยงตามสูตรจริงๆ ไม่เกิน 5 เดือน ปลา 1 ตัว ได้ 1 กิโลกรัม มันทันใจ และตอบโจทย์เกษตรกรอย่างเราๆ มากกว่า ”
หากท่านใดสนใจเทคนิคการเลี้ยงปลาต่างๆ หรือปลานิลแปลงเพศ ติดต่อ คุณวีระ เพลินบุญ ที่เบอร์ 083-240-5077 ที่อยู่ 40/1 ม.9 ต.กระชอน อ.พิมาย จ.นครราชสีมา 30110
อ้างอิง : นิตยสารสัตว์น้ำ ฉบับที่ 390
