ลักษณะทั่วไปของขึ้นฉ่าย
ขึ้นฉ่ายเป็นพืชล้มลุก มีกลิ่นหอมฉุนเฉพาะตัว ลักษณะลำต้นและใบคล้ายผักชี แต่ใหญ่กว่า ใบเป็นใบประกอบ ขอบใบหยักมีลักษณะเป็นแฉกรูปร่างคล้ายมือ ดอกมีสีขาวขนาดเล็ก ออกเป็นช่อ ก้านดอกคล้ายซี่ร่ม ผลมีขนาดเล็กสีขาว ภายในมี 1 เมล็ด เมื่อผลสุกเต็มที่จะแตกออกเป็น 2 ซีก ขึ้นฉ่ายที่พบมีอยู่ 2 พันธุ์ พันธุ์ฝรั่งเรียกว่า เซลเลอรี่ หรือ ขึ้นฉ่ายฝรั่ง ซึ่งมีลำต้นอวบใหญ่และมีสีอ่อนกว่าพันธุ์จีน
พันธุ์จีน ที่เรียกว่า เซเลอริค มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Aqium graveolens L. vat. Dulce Pers. ซึ่งอยู่วงศ์ UMBELLIFERAE ชื่อสามัญ Celery ชื่อท้องถิ่น ผักปิ๋ม ผักข้าวปืน ผักปืน (เหนือ) ฮั่งชื่ง ขึ่งฉ่าย (แต้จิ๋ว) ฮั่นฉิน ฉันฉ้าย (จีนกลาง)
ขึ้นฉ่ายเป็นพืชล้มลุกมีอายุ 1-2 ปี สูง 40-60 เซนติเมตร ใบประกอบแบบขนนกออกตรงข้าม สีใบเป็นสีเหลืองอมเขียว ใบย่อยเป็นรูปลิ่มหยัก ขอบใบหยัก ก้านใบยาวแผ่ออกเป็นกาบ ดอกช่อสีขาว เป็นช่อดอกแบบซี่ร่ม (compound umbels) ผลมีขนาดเล็กมากเป็นสีน้ำตาล
สารสำคัญที่พบในผลของขึ้นฉ่าย
สารสำคัญที่พบในผลของขึ้นฉ่ายเมื่อนำมากลั่นด้วยไอน้ำให้น้ำมันหอมระเหย ซึ่งประกอบด้วยสารดี-ไลโมนีน ซีลินีน และสารจำพวกธาไลเตส ซึ่งเป็นสารที่ทำให้เกิดกลิ่นเฉพาะตัว นอกจากนี้ยังพบสารอื่นอีกหลายชนิด
แต่พบในปริมาณน้อย เช่น แซนตารอล ยูเดสมอล ไดไฮโดรคาร์โวน และกรดไขมัน ส่วนในชันน้ำมันจะมีสารที่ทำให้เกิดกลิ่นฉุน โดยมีสารจำพวกเทอร์ฟีนในปริมาณต่ำ นอกจากนี้ยังมีสารอะพิอิน สารจำพวกฟลาโวนอยด์ และคุณค่าทางสารอาหาร เช่น เบต้า-แคโรทีน เกลือแร่ แคลเซียม และฟอสฟอรัส ในปริมาณสูง
สรรพคุณทางยาของขึ้นฉ่าย
สรรพคุณทางยา : สรรพคุณเด่นของต้นและใบขึ้นฉ่าย คือ ช่วยขยายหลอดเลือด ลดความดันโลหิต โดยอาจจะรับประทานเป็นผัก หรือนำมาคั้นน้ำรับประทาน ส่วนสรรพคุณที่รองลงมา คือ ทำให้เจริญอาหาร ช่วยขับปัสสาวะ และรักษาโรคติดเชื้อในทางเดินปัสสาวะ ทำให้ประจำเดือนมาเป็นปกติ ช่วยบำรุงประสาทให้มีความจำดี บำรุงกระดูกและฟัน ซึ่งเหมาะสำหรับสตรีมีครรภ์ และเด็กที่เป็นโรคกระดูกอ่อน เพราะมีแคลเซียมสูง
นอกจากนี้ยังมีวิตามินซีซึ่งช่วยเพิ่มภูมิคุ้มกันโรค และมีเบต้า-แคโรทีน ซึ่งเป็นสารต่อต้านออกซิเดชั่น ส่วนรากใช้รักษาโรคเกาต์ และอาการปวดตามข้อ เมล็ดช่วยในการขับลมบำรุงธาตุ ทั้งต้น ลดความดันโลหิต รักษานิ่ว มีปัสสาวะเป็นเลือด และฝีฝักบัว เมล็ด ใช้ขับลม และเป็นยาระงับอาการปวด รากใช้รักษาอาการปวดตามข้อ เก๊าท์ ใช้เป็นยาบำรุง และขับปัสสาวะ
ข้อควรระวัง
1.ขึ้นฉ่ายเหมาะสำหรับนำมาปรุงอาหารให้กับผู้ป่วยที่เป็นโรคไตเพราะมีสารโซเดียมน้อย
2.สามารถรับประทานขึ้นฉ่ายสดเพื่อควบคุมน้ำหนักได้ เพราะให้พลังงานต่ำ
3.มีรายงานจากการทดลองว่า การรับประทานขึ้นฉ่ายในปริมาณมากและติดต่อกันหลายวัน จะมีผลทำให้ตัวอสุจิลดน้อยลงถึงร้อยละ 50 ซึ่งเป็นการคุมกำเนิดด้วยวิธีธรรมชาติแบบชั่วคราวอีกวิธีหนึ่ง แต่ต้องใช้ร่วมกับการคุมกำเนิดโดยวิธีอื่นด้วย และหลังจากหยุดรับประทานเชื้ออสุจิก็จะมีจำนวนปกติ
4.ในบางรายอาจมีอาการแพ้จากการสัมผัสต้นขึ้นฉ่ายจนถึงขั้นรุนแรงได้ และพบว่าสารสกัดจากต้นขึ้นฉ่ายช่วยเร่งให้สีผิวเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาลมากขึ้น
5.เมล็ดขึ้นฉ่ายเมื่อนำมาสกัดด้วย Petroleum ether จะได้สารที่ช่วยไม่ให้น้ำมันมีกลิ่นเหม็นหืน
6.สามารถป้องกันโรค silicosis (โรคที่เกี่ยวกับระบบทางเดินหายใจ ซึ่งเกิดจากการสูดฝุ่นที่มีส่วนประกอบของซิลิก้า) ได้
7.ไม่ควรผัดหรือต้มขึ้นฉ่ายให้สุกนานเกินไป เพราะจะทำลายวิตามินและเกลือแร่ที่มีอยู่ให้หมดไป
8.น้ำมันขึ้นฉ่ายใช้แต่งกลิ่น เครื่องสำอาง ครีม สบู่ ยาทาผิว
ขึ้นฉ่ายฝรั่ง (Celery) เป็นพืชสมุนไพร
ขึ้นฉ่ายฝรั่ง (Celery) เป็นพืชสมุนไพร เป็นพืชล้มลุกขนาดเล็ก ลำต้นมีลักษณะกลมอวบใหญ่ ห่อหุ้มไปด้วยก้านใบโดยรอบๆ จะมีสีเขียวอ่อน ใบเป็นใบประกอบแบบขนนก มีก้านใบยาวใหญ่ โคนก้านใหญ่ปลายเรียว แผ่ออกเป็นกาบหุ้มรอบๆ ลำต้น มีใบย่อยบนก้าน ออกตรงข้ามกัน มีลักษณะทรงกลมรี ใบเว้าลึกเป็นแฉก ขอบใบมีรอยหยักรอบนอก มีสามใบย่อยอยู่บนก้าน มีสีเขียว มีกลิ่นหอมเฉพาะตัว มีถิ่นกำเนิดในทวีปยุโรป ทวีปเอเชีย และแอฟริกาเหนือ เป็นที่นิยมปลูกกันทั่วไปทั่วโลก ประเทศไทยมีปลูกหลายสายพันธุ์ เป็นพืชสมุนไพรที่มีมาแต่โบราณ มีประโยชน์ สรรพคุณทางยา หลายอย่าง นำมาประกอบอาหารเมนูต่างๆ ได้หลายเมนู
ขึ้นฉ่ายฝรั่ง (Khun-Chai-Farang) มีชื่อวิทยาศาสตร์ : Apium graveolens subsp. Dulce อยู่ในวงค์ : Apiaceae หรือเรียกว่า เซเลอรี เป็นพืชสมุนไพรที่เจริญเติบโตได้ง่ายๆ เป็นพืชล้มลุกขนาดเล็ก ลำต้นมีลักษณะกลมอวบใหญ่ ห่อหุ้มไปด้วยก้านใบโดยรอบๆ จะมีสีเขียวอ่อน ใบเป็นใบประกอบแบบขนนก มีก้านใบยาวใหญ่ โคนก้านใหญ่ปลายเรียว แผ่ออกเป็นกาบหุ้มรอบๆ ลำต้น มีใบย่อยบนก้าน ออกตรงข้ามกัน มีลักษณะทรงกลมรี ใบเว้าลึกเป็นแฉก ขอบใบมีรอยหยักรอบนอก มีสามใบย่อยอยู่บนก้าน มีสีเขียว ดอกออกเป็นช่อ ก้านช่อดอกยาว มีดอกย่อยเล็กๆ มีลักษณะแบบซี่ร่ม กลีบดอกมีสีขาว มีก้านดอกย่อยเล็กๆ เมล็ดมาจากผลแก่แตกออก มีลักษณะกลมรี มีขนาดเล็กมาก มีสีน้ำตาล ประเทศไทยมีปลูกหลายสายพันธุ์
ลักษณะโครงสร้างทางด้านพันธุกรรม
ลำต้น : เป็นพืชล้มลุกขนาดเล็ก มีลักษณะกลมอวบใหญ่ ห่อหุ้มไปด้วยก้านใบโดยรอบๆ โคนต้น จะมีสีเขียวอ่อน และมีกลิ่นหอม
ใบ : เป็นใบประกอบแบบขนนก มีก้านใบยาวใหญ่ โคนก้านใหญ่ปลายเรียว แผ่ออกเป็นกาบหุ้มรอบๆ ลำต้น มีใบย่อยบนก้าน ออกตรงข้ามกัน มีลักษณะทรงกลมรี ใบเว้าลึกเป็นแฉก ขอบใบมีรอยหยักรอบนอก มีสามใบย่อยอยู่บนก้าน มีสีเขียว มีกลิ่นหอมเฉพาะตัว
ราก : มีระบบรากแก้ว มีลักษณะกลมๆ แทงลึกลงในดิน มีรากแขนง รากฝอยเล็กๆ มีสีน้ำตาล มีกลิ่นหอมเฉพาะตัว
ดอก : ออกเป็นช่อ ก้านช่อดอกยาว มีดอกย่อยเล็กๆ มีลักษณะแบบซี่ร่ม กลีบดอกมีสีขาว มีก้านดอกย่อยเล็กๆ
ผล : ผลอ่อนสีเขียว ผลแก่สีน้ำตาล ผลแก่แตกออกได้ มีเมล็ดเล็กอยู่
เมล็ด : มาจากผลแก่แตกออก มีลักษณะกลมรี มีขนาดเล็กมาก มีสีน้ำตาล
สรรพคุณของ ขึ้นฉ่ายฝรั่ง
มีวิตามินเอ มีโพแทสเซียม มีฟอสฟอรัส มีเบตาแคโรทีน มีวิตามินซี มีวิตามินบี1 มีวิตามินบี2 มีวิตามินบี3 มีวิตามินบี5 มีวิตามินบี6 มีวิตามินบี9 มีแคลเซียม มีเส้นใย มีโปรตีน มีคาร์โบไฮเดรต มีวิตามินเอ มีวิตามินเค มีโซเดียม มีสังกะสี มีน้ำตาล มีไขมัน มีพลังงาน
นอกจากนี้ยังมีสรรพคุณช่วยป้องกันโรคมะเร็ง ช่วยป้องกันเนื้องอก ช่วยลดความดันโลหิตสูง ช่วยรักษาโรคเกาต์ ช่วยให้หลอดเลือดขยายตัว เป็นยากล่อมประสาท ช่วยให้นอนหลับ ช่วยขับลมในกระเพาะ ช่วยขับลมในลำไส้ ช่วยเจริญอาหาร ช่วยลดคอเลสเตอรอล ช่วยลดน้ำตาลในเลือด ช่วยขับปัสสาวะ ช่วยรักษานิ่ว ช่วยบำรุงไต ช่วยบำรุงตับ ช่วยป้องกันโรคหัวใจ ช่วยป้องกันโรคหัวใจขาดเลือด ช่วยบำรุงหัวใจ ช่วยรักษาโรคหัวใจ ช่วยป้องกันโรคอัลไซเมอร์ ช่วยรักษาโรคหอบหืด ช่วยล้างพิษ ช่วยระบบทางเดินหายใจ ร้อนใน ช่วยดับร้อน ช่วยขับเสมหะ แก้อาเจียน มีระบบย่อย แก้บิด แก้ท้องผูก แก้ท้องร่วง แก้ท้องเสีย แก้จุกเสียด แก้ลมพิษ แก้บวมน้ำ ช่วยบำรุงสมอง ช่วยบำรุงสายตา ช่วยบำรุงผิวพรรณ ช่วยบำรุงกระดูก ช่วยบำรุงฟัน มีภูมิคุ้มกัน ช่วยชลอชรา มีอนุมูลอิสระ ช่วยรักษาโรคปวดข้อ ช่วยบำรุงกล้ามเนื้อ
ขอขอบคุณภาพจาก www.medthai.com และ Thaikasetsart.com
อ้างอิง : นิตยสารพลังเกษตร ฉบับที่ 05