ในแง่เป็นพืชเศรษฐกิจที่ให้ผลตอบแทนค่อนข้างสูง และมีตลาดรองรับทั้งในประเทศ และต่างประเทศ จึงทำให้ได้รับความสนใจจากเกษตรกรจำนวนมากที่จะปลูกเป็นอาชีพ กล้วยไม้ม็อคคาร่า
การปลูกกล้วยไม้สกุลม็อคคาร่า
ผู้ที่มีบทบาทสำคัญในการยกระดับกล้วยไม้สกุลม็อคคาร่าที่สุดคนหนึ่ง คือ คุณมนูธรรม เวชยโสภณ ผู้ผลิตม็อคคาร่าตัดดอก ยาวนานกว่า 40 ปี เขาได้ต่อยอดการปลูกเลี้ยงกล้วยไม้สกุลม็อคคาร่า จากการเริ่มปลูกกล้วยไม้หวายมาก่อน
จากประสบการณ์ที่เขามีทำให้กล้วยไม้มีคุณภาพ ลักษณะดี โดยเฉพาะการคัดเลือกสายพันธุ์ ที่ให้ดอกดก สีสด ฟอร์มสวย ดอกใหญ่ ก้านช่อแข็งแรง ก้านยาวตรง ดอกเรียงบนช่อได้ระเบียบสวยงาม
คุณมนูธรรม เปิดเผยว่า พื้นที่แถวนี้เป็นถิ่นที่ปลูกเลี้ยงม็อคคาร่าตัดดอก เนื่องจากสภาพแวดล้อมเหมาะสม จะสังเกตได้ว่ามีการขยายพื้นที่ปลูกตามจังหวัดใกล้เคียงหลายแห่ง เช่น นครปฐม สมุทรสาคร เป็นต้น
นักเกษตรแห่งบางแค เจ้าของสวน เล่าว่า อดีตเคยประกอบอาชีพปลูกผักผสมผสาน แล้วจึงเปลี่ยนมาปลูกกล้วยไม้หวาย เนื่องจากตอนนั้นมีราคาดี ต่อมาไม่นานไอ้ฮวบเล่นงานหนัก และนับวันยิ่งมีศัตรู แมลงต่างๆ รบกวนมากขึ้นเรื่อยๆ จึงตัดสินใจล้มเลิก แล้วหันมาปลูกเป็นกล้วยไม้ม็อคคาร่าแทน
“กล้วยไม้ม็อคคาร่ามีแมลงศัตรูพืชรบกวนน้อย มีความต้านทานโรคได้ดีกว่าหวาย ทำให้สามารถลดต้นทุนเรื่องปุ๋ย ยา และสารเคมีต่างๆ ลงได้มากทีเดียว” มนูธรรมให้เหตุผล
ชนิดกล้วยไม้สกุลม็อคคาร่า
กล้วยไม้สกุลม็อคคาร่า (Mokara) เป็นกล้วยไม้ลักษณะ 3 สกุลด้วยกัน ในขั้นแรกนักพัฒนาพันธุ์ได้นำกล้วยไม้สกุลอแรคนิส (Arachnis) หรือเอื้องแมลงปอ ที่พบทางภาคใต้ มาผสมกับสกุลแวนด้า (Vanda) พบมากทางภาคเหนือ ได้แก่ ฟ้ามุ่ย เอื้องสามปอย เรียกเป็นสกุลใหม่ว่า อเรนด้า (Aranda) แล้วนำอเรนด้ามาผสมกับสกุลเข็ม (Ascocenda) ได้แก่ เข็มแสด เข็มแดง เป็นกล้วยไม้ที่มีดอกขนาดเล็ก กลายเป็นสกุลใหม่ เรียกว่า ม็อคคาร่า
สวนแห่งนี้ปลูกกล้วยไม้หลากสายพันธุ์ ได้แก่ ม็อคคาร่า เช่น พันธุ์จินตนา, พันธุ์แฮปปี้ และพันธุ์สายันต์ดวงพร (สีเหลืองจุด) เป็นต้น แต่ว่าที่เป็นเอกลักษณ์ของสวนเลย คือ สายพันธุ์จินตนา ดอกจะมีความหนา และใหญ่
นอกจากนี้ยังมีกล้วยไม้สายพันธุ์อื่นๆ เช่น กล้วยไม้สกุลช้าง, สกุลแวนด้า และสกุลแอสโคแซนด้า เป็นต้น
คุณมนูธรรมพูดว่าที่จริงต้องปรบมือให้นักพัฒนาพันธุ์เหล่านี้ดังๆ เพราะเขาได้นำเอาความโดดเด่นของแต่ละสายพันธุ์มาเป็นหลักในการผสมพันธุ์จนเกิดเป็นม็อคคาร่า เป็นกล้วยไม้ที่ทนแดด ทนฝน และแตกหน่อง่าย ได้ขนาดดอกใหญ่ และจำนวนดอกดก
ม็อคคาร่าในปัจจุบันมีผู้ปรับปรุงพันธุ์ได้ผสมสายพันธุ์ใหม่จนมีสีดอกเด่นๆ ออกมาในตลาดมากมายหลายสี เช่น เหลือง แดง ส้ม เหลืองจุด ส้มจุด บลู (ม่วง) และขาว เป็นต้น
เทคนิคการปลูกและดูแลรักษา
กล้วยไม้ม็อคคาร่าเป็นกล้วยไม้ที่ชอบอากาศโปร่ง ถ่ายเทสะดวก การเตรียมโรงเรือนจะต้องสูง โปร่ง มีลมพัดผ่านดี โต๊ะสำหรับวางกล้วยไม้ต้องมีความแข็งแรง โดยสวนใช้ซาแรน 2 ชั้น ขึงตรึงติดกับเสาทั้งสี่ด้าน และนำม็อคคาร่าลงปลูก วิธีนี้ถือว่าง่าย ต้นทุนต่ำ
เพราะม็อคคาร่าเป็นกล้วยไม้รากอากาศ มีรากค่อนข้างใหญ่ พอที่จะเก็บสะสมความชื้นและธาตุอาหารไว้โดยไม่ต้องอาศัยเครื่องปลูก
“การปลูกเลี้ยงม็อคคาร่าในอดีต เริ่มแรกยังไม่มีโต๊ะเลย ใช้ซาแรนปูกับพื้น แล้วเอาต้นมาวางบนพื้นเลย ซึ่งได้ผลผลิตน้อยมาก เนื่องจากเชื้อราในดินทำให้รากเน่า ลำต้นเน่า เกิดความเสียหายอย่างมาก
“จนกระทั่งมีการพัฒนาสร้างโต๊ะปลูกเลี้ยงให้ง่ายต่อการจัดการมากขึ้น และบริเวณโดยรอบก็สะอาดขึ้น ผลผลิตที่ได้เป็นสิ่งที่น่าพอใจมากขึ้น” มนูธรรมบอกเล่าถึงวิวัฒนาการการปลูกกล้วยไม้ม็อคคาร่า
การขยายพันธุ์กล้วยไม้ม็อคคาร่า
การขยายพันธุ์ ทำได้หลายวิธี ได้แก่ ต้นพันธุ์จากการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ การตัดชำ และการตัดยอด หรือลำต้น ให้แตกกอ โดยใช้มีดที่คมตัดเหนือขึ้นจากระดับพื้นดิน 2-3 ข้อ ให้ขาด และใช้ปูนแดงทาแผลให้ทั่ว เมื่อต้นใหม่มีรากโผล่ก็แยกออกปลูกได้
การตัดแยกกล้วยไม้ที่ดีก็ต่อเมื่อหน่อมีใบ 2-3 คู่ และมีรากโดยตัดให้ชิดต้นแม่
นอกจากนี้ชาวสวนยังนิยมขยายพันธุ์โดยวิธีเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ วิธีนี้ทำให้ได้ต้นที่มีลักษณะเหมือนต้นแม่ในปริมาณมาก โดยใช้ระยะเวลาอันสั้น และเป็นต้นที่ปลอดโรค
ต้นพันธุ์จากการตัดยอด เลือกต้นที่ปลอดโรค และมีรากสมบูรณ์ติด 1-2 ราก ทาปูนแดงตรงรอยตัด ควรตัดดอกที่ติดมากับยอดเดิมทิ้ง จากนั้นนำต้นตัดยอดมาผูกติดกับไม้ก่อน แล้วจึงนำไปผูกติดกับเชือกที่ขึงตามความยาวของโต๊ะ หากเริ่มปลูกช่วงหน้าแล้งควรใช้ตาข่ายพรางแสง 50% จนต้นตั้งตัวได้
การให้น้ำ-ปุ๋ย กล้วยไม้ม็อคคาร่า
การให้น้ำ ควรรดน้ำวันละ 2 ครั้ง ทุกวัน ทุกครั้งควรรดให้ชุ่มชื้น โดยสังเกตว่าถ้าเราเดินผ่านบริเวณนั้นจะต้องรู้สึกถึงความเย็นในอากาศ โดยรอบเช้าเวลาที่เหมาะสมประมาณ 7.00-9.00น. และรอบบ่ายเวลา 14.00 น. สวนใช้ระบบสปริงเกลอร์หัวใหญ่ การรดน้ำแต่ละรอบจะใช้เวลา 5 นาที หากเป็นสปริงเกลอร์หัวเล็กใช้เวลา 15 นาที ฤดูฝนให้น้ำวันละครั้งก็เพียงพอ
“มีเพื่อนคนหนึ่ง นักเล่นมือใหม่ แรกๆ เขารดน้ำบ่อยมาก จนทำให้ราก ลำต้น เน่า กว่าจะรู้ทันว่ากล้วยไม้ที่เขาเลี้ยงนั้นชอบสภาพแวดล้อมอย่างไร ทุกอย่างก็สายเกินแก้เสียแล้ว” มนูธรรมพูดจากประสบการณ์ที่เคยพบ
ให้ปุ๋ย 7 วัน/ครั้ง ด้วยปุ๋ยเกล็ด ให้ทางระบบน้ำ โดยให้ปุ๋ยทั่วถึงทั้งต้น ราก และใบ การให้ปุ๋ยควรให้วันที่มีแสงแดด และในระยะเวลาที่เหมาะสม เช่น ให้ก่อนออกดอก และหลังออกดอก 1 ครั้ง แต่หากเป็นกล้วยไม้เล็กไม่ควรให้ปุ๋ยสูตรดอกเด็ดขาด เพราะปุ๋ยเร่งดอกอาจทำให้ต้นและดอกแคระแกร็น อีกทั้งจะทำให้ช่อดอกไม่ยืด ต้นไม่โต และดอกเปราะ เป็นต้น
การป้องกันกำจัดโรค-แมลงศัตรูพืช
โรค-แมลงศัตรูพืชที่สำคัญ คือ ไอ้ฮวบ หรือบั่วกล้วยไม้ เป็นแมลงชนิดหนึ่ง ระบาดรุนแรงในฤดูฝน ทางสวนป้องกันกำจัดด้วยสารเคมี ใช้ก็ต่อเมื่อเห็นร่องรอยของแมลงรบกวนเท่านั้น การให้แต่ละครั้งอาจนานเป็นเดือนๆ เพราะแมลงแถวนี้แทบไม่มีมารบกวนเลย
คุณมนูธรรมเล่าว่า “สมัยที่ปลูกกล้วยไม้หวายชอบมีลูกนก และแมลงต่างๆ เข้ามากัดกินรบกวนอยู่ตลอด แต่หลังจากที่เลิกทำกล้วยไม้หวายแล้วไม่ค่อยมีแมลงอะไรมารบกวนมากเมื่อแต่ก่อน”
แต่ปัญหาใหญ่ของสวนกล้วยไม้ คือ ไม่รู้ว่าน้ำเค็มจะเข้ามาเมื่อไหร่ เพราะถ้าหากสวนไหนถูกน้ำเค็มเข้าแล้วมักจะเกิดปัญหาใหญ่ทุกครั้ง บางรายแทบจะเลิกกิจการเลยก็มี
“ที่สวนก็เคยถูกน้ำเค็มเข้ามาเมื่อต้นเดือนมกราคมปีนี้ แรกๆ ไม่รู้ว่าเกิดอะไรขึ้น จู่ๆใบก็เหลืองแห้งตายเป็นจำนวนมาก ยังดีที่รู้ทัน หลังจากนั้นจึงหันมาใช้น้ำบาดาลแทน”
วิธีการให้ม็อคคาร่าออกดอกให้ตัดอยู่ตลอดเวลา คือ การดูแลเอาใจใส่อยู่สม่ำเสมอ จะต้องรื้อปลูกใหม่ทุกๆ 4-5 ปี บางครั้งก็แล้วแต่สภาพของต้น และจะต้องมีการตัดแต่งต้นเอาใบเสียออกพร้อมกับรากเสีย เพื่อให้ต้นมีความโปร่ง แสงแดดส่องทั่วถึงทั้งต้น ทำให้ม็อคคาร่าออกดอกตลอดทั้งปี
การเก็บเกี่ยวกล้วยไม้ม็อคคาร่า
การเก็บเกี่ยว ระยะเวลาที่เหมาะสม ควรตัดเมื่อดอกกล้วยไม้บานไม่น้อยกว่า 3 ใน 4 ของจำนวนดอกทั้งช่อ ในช่วงสาย เพราะอากาศยังไม่ร้อน แดดไม่จัด
วิธีการเก็บเกี่ยว ควรใช้กรรไกรหรือมีดที่คมและสะอาด ตัดก้านช่อดอกกล้วยไม้ให้เกือบชิดลำต้น เหลือไว้ประมาณ 1 ข้อ ให้ได้ก้านดอกที่ยาวที่สุด และตัดให้เป็นมุมเฉียงเป็นปากฉลาม เพื่อเพิ่มพื้นที่ในการดูดน้ำ
หลังจากตัดดอกแล้วให้รีบนำดอกกล้วยไม้ไปแช่น้ำ โดยให้ก้านดอกแช่ในน้ำนานที่สุดก่อนส่งจำหน่าย
การคัดแยก แยกช่อดอกกล้วยไม้ที่ไม่สมบูรณ์ออก และคัดแยกช่อดอกคุณภาพไว้ตามขนาด และมัดกำ กำละ 7 ช่อ
“ส่วนใหญ่ลูกค้าชอบกล้วยไม้ที่ดอกกำลังเบ่งบาน และจะเลือกตัดดอกที่กำลังตูมๆ ดอกใหญ่ที่ยังไม่บานมาก ตัดทุกอาทิตย์ ก่อนวันพระ 1 วัน มีพ่อค้า-แม่ค้ามารับซื้อถึงสวน จำนวนครั้งละ 300-500 กำ ใน 1 กำ มี 7 ช่อ ราคาอยู่ที่ 25-30 บาท
“ลูกค้าบางรายต้องการมีดอกบานแค่ 1-2 ดอก ก็ให้ตัดส่งแล้ว เพราะถ้าหากกล้วยไม้มีคุณภาพ สวย สด จะขายได้ง่าย” มนูธรรมพูดถึงเส้นทางตลาด
นอกจากนี้ที่สวนไม่ได้ตัดดอกขายเพียงอย่างเดียว แต่มีการขายต้นติดดอกด้วย
เนื่องจากม็อคคาร่าเป็นกล้วยไม้ที่ออกดอกได้ดีในหน้าแล้ง หรือเมื่อหมดฝนเข้าหนาวดอกจะดก ได้ผลผลิตสูง ถ้าเริ่มเข้าหน้าฝนปริมาณดอกก็จะลดลง
ในบางครั้งมีการตัดถึง 500 ช่อ แต่ถ้าหากดอกออกไม่ค่อยดีก็จะลดเหลือประมาณ 100-200 ช่อ พอผ่านไป 4-5 เดือน จำนวนช่อก็เพิ่มขึ้นเท่าเดิม ตามธรรมชาติของกล้วยไม้จำนวนการออกดอกจะไม่ออกเสมอตัวไปตลอด
เพิ่มผลผลิต-ลดต้นทุน
การผสมปุ๋ยใช้เอง มนูธรรมบอกว่ามีเพื่อนแนะนำปุ๋ยน้ำหมักจากหน่อกล้วยมาให้ใช้ ขณะนี้อยู่ระหว่างทดลอง หลังจากใช้ไป 2 สัปดาห์ ก็ยังไม่เห็นผลเท่าไหร่ คือ ต้นกล้วยไม้ใบเขียว รากเดินดี ส่วนดอกยังไม่มีผล ยังต้องรออีกสักระยะว่าใช้ได้ผลหรือไม่
สถานการณ์ตลาดกล้วยไม้
พูดถึงเรื่องเศรษฐกิจ มนูธรรมให้ข้อมูลว่า ค่อนข้างลำบากใจพอสมควร เนื่องจากเศรษฐกิจตกต่ำย่ำแย่ลงทุกวัน แค่มองในสวนนี่ก็สามารถตอบได้ว่าเศรษฐกิจปัจจุบันไม่ค่อยดี เมื่อเทียบกับปี 2556-2557 ไม่เช่นนั้นกล้วยไม้ในสวนก็คงตัดจำหน่ายหมดแล้ว
ปีนี้ค่อนข้างจะฝืด ถ้ามองในเรื่องการค้าขาย อย่างไรก็ตามบางสิ่งบางอย่างไม่ได้ขึ้นอยู่กับเศรษฐกิจบ้านเมืองเพียงอย่างเดียว ผู้ผลิตถ้ามีกลยุทธ์ที่ดีก็สามารถอยู่รอดได้
แม้ว่าเศรษฐกิจปัจจุบันจะเงียบเหงา และซบเซา ลงหลายเท่าตัวก็จริง แต่ว่ากล้วยไม้เป็นไม้ประดับที่ให้สีสัน และความสวยเฉพาะตัว จึงทำให้เป็นที่สนใจของลูกค้าอย่างต่อเนื่องไม่เสื่อมคลาย แถมยังมีออเดอร์ตลอด
การใช้ประโยชน์
ม็อคคาร่าเป็นไม้ที่สมบูรณ์ และอยู่ได้ทน หากให้น้ำ ดูแลรักษาอย่างดี สามารถอยู่ได้ 2 สัปดาห์ ถึง 1 เดือน เมื่อตัดดอกแล้วเหมาะสำหรับใช้ปักแจกัน ประดับอาคาร
ทางต่างประเทศนิยมนำมาประดับบนโต๊ะอาหาร โต๊ะห้องรับแขก เพื่อให้เกิดความสวยงาม
เนื่องด้วยมีลักษณะที่สวยงาม และมีความคงทนต่อสภาพแวดล้อมได้เป็นอย่างดี ปักแจกันอยู่ได้นาน คนไทยนิยมนำไปใช้ประโยชน์ด้านการประดับ ตกแต่ง จัดช่อบูชาพระ ใช้ตกแต่งตามงานอีเว้นต่างๆ เช่น ทางโรงแรม งานแต่งงาน งานฉลองวันเกิด งานรับปริญญา งานอบรมสัมมนา สำหรับจัดสวนหย่อม และใช้ในวันสำคัญทางพระพุทธศาสนา เป็นต้น
ขอขอบคุณ
มนูธรรม เวชยโสภณ 624/2 ถ.กาญจนาภิเษก แขวงบางไผ่ เขตบางแค กรุงเทพฯ โทร.08-7681-7064 กล้วยไม้ม็อคคาร่า กล้วยไม้ม็อคคาร่า กล้วยไม้ม็อคคาร่า กล้วยไม้ม็อคคาร่า กล้วยไม้ม็อคคาร่า
