การปลูกบอนไซ ไม้ไทย เสน่ห์สุดคลาสสิค จากสวนบอนไซไทยเจริญ
คงไม่มีใครปฏิเสธถึงความสวยงามที่เป็นอมตะของบอนไซทำให้เธอคนนี้หลงเสน่ห์ศิลปะทางธรรมชาตินี้อย่างถอนตัวไม่ขึ้นและก้าวเข้าสู่วงการบอนไซมามากกว่า 10 ปี ด้วยความใกล้ชิดทางครอบครัวที่มีคุณป้าและคุณพ่อเคยเป็นมือบอนไซมาก่อน ทำให้ได้สัมผัสกับวงการบอนไซไม้ไทยอยู่ไม่น้อย
ด้วยประสบการณ์และสินค้าบอนไซไม้ไทยคุณภาพ ทำให้เธอได้รับความไว้วางใจจากนักเลี้ยง นักเล่นบอนไซทั่วประเทศ..!!
คุณ นิศาชล หาญนฤชัย (นิบอนไซ) เจ้าของสวนไทยเจริญบอนไซผู้หลงใหลเสน่ห์บอนไซไม้ไทยไม่น้อยกว่านักเล่นรายอื่นๆ เธอเล่าว่า พื้นฐานเป็นคนไม่ชอบและไม่เคยสนใจเรื่องต้นไม้เลย ทั้งที่อยู่ใกล้ชิดบอนไซมาตั้งแต่เด็ก เพราะที่บ้านมีคุณพ่อและคุณป้าการปลูกบอนไซ เลี้ยงบอนไซ ขายที่ตลาดนัดจัตุจักร กระทั่งจังหวะหนึ่งของชีวิตที่ตกงาน กลับมาช่วยพ่อและป้าทำบอนไซไม้เล็ก และแถวย่านนั้นมีร้านขายบอนไซอยู่หลายร้าน เธอชอบไปยืนดูร้านอื่นเขาสร้างบอนไซทุกวัน แล้วกลับมาคิดว่าทำไมร้านเราไม่ทำบอนไซไม้ใหญ่อย่างร้านอื่นเขาบ้าง ทั้งสวยและได้ราคาดีกว่ามาก
เริ่มแรกซื้อไม้ต้นเล็กๆ ฝึกหัดทำบอนไซ เสียหายไปก็มากตามประสาคนไม่มีความรู้บอนไซ หาความรู้จากการไปยืนดูแล้วครูพักลักจำ ว่าการตัดไม้ทำอย่างไร รูปทรงไม้เป็นแบบใดได้บ้าง จนเริ่มพอจะจับทิศทางได้ มีความชำนาญขึ้นจึงค่อยๆ ทดลองซื้อไม้ขนาดใหญ่ และบอกกับป้าว่า เราลองนำไม้ใหญ่มาตั้งโชว์ในร้านสักต้นดีไหม..?? เพื่อเป็นตัวอย่างให้ลูกค้ามองเห็นอนาคตของไม้เล็กเหล่านี้ ปรากฏว่าไม้เล็กขายดีขึ้นทันตาเห็น จึงเป็นจุดเริ่มต้นการเล่นบอนไซของคุณนิตั้งแต่นั้นมา
ปัจจุบันสวนไทยเจริญให้ความสำคัญกับบอนไซไทยเป็นพิเศษ เช่น หมากเล็กหมากน้อย เพรมน่า มะขาม มะนาว เกล็ดปลาหมอ ต้นไกร ไทร เฟื่องฟ้า โมก ส้ม และมะสัง เป็นต้น เพราะเลี้ยงง่าย มีความหลากหลาย ราคาย่อมเยา แตกต่างจากบอนไซต่างประเทศที่เล่นไม้เพียงไม่กี่ชนิด
ส่วนใหญ่เป็นไม้ตระกูลสน เช่น สนใบพาย สนจูนิเปอร์ และสนญี่ปุ่น ที่มีราคาแพง มาจากสถานที่ที่สภาพแวดล้อมต่างจากบ้านเรา ผู้ การปลูกบอนไซ ต้องศึกษาเรียนรู้เพิ่มเติม พร้อมกับให้ไม้ค่อยๆ ปรับสภาพให้เข้ากับอากาศเมืองไทย
“บอนไซไม้ไทยให้ความรู้สึกที่หลากหลายตามชนิดพันธุ์ของไม้ เมื่อเปรียบเทียบกับบอนไซต่างประเทศค่อนข้างจะมีอัตลักษณ์ไปในทางเดียวกัน แต่มีความสวยคนละแบบกัน
“โดยส่วนตัวชอบไม้ไทยมากกว่า มีความสวยสง่า ยิ่งเป็นไม้เก่าจะยิ่งเพิ่มมนต์ขลัง เคยเห็นบอนไซไม้มะขามในวังแห่งหนึ่ง แล้วมีความรู้สึกว่าถึงความเท่ ความเก๋าและคลาสสิค จนกลายมาเป็นแรงบันดาลใจว่าอยากทำให้ได้อย่างนั้น” คุณนิพูดเสน่ห์บอนไซไม้ไทย
แนวทางการเลี้ยงบอนไซ
คุณนิบอกว่า ค่อนข้างอิสระไม่มีรูปแบบเฉพาะ เลี้ยงตามใจไม้มากกว่า สมมุติว่าสภาพไม้เลี้ยวไปทางขวา จะจัดบังคับดัดกิ่งไปทางขวา เพราะส่วนใหญ่ไม้ไทยมีเนื้อไม้แข็งกระด้าง หากบังคับกิ่งมากเกินไปอาจจะหักได้ จะไม่ค่อยนิยมบังคับดัดกิ่งมากนัก
ลักษณะไม้ที่ดีในการสร้างบอนไซ อันดับแรกดูที่โคนต้น ต้องลำต้นใหญ่และสวย มีลีลา หากลำต้นตั้งตรงมาก สามารถแก้ไขโดย ปลูกบอนไซ ให้ลำต้นเอนเอียงเล็กน้อย และบังคับกิ่งไปตามลำต้นจะได้อารมณ์ไปอีกแบบ
“มีความโชคดีว่ามีเพื่อนเป็นคนทำสวนเยอะ จึงใช้วิธีการซื้อต้นตอไม้ไทยจากการไปชมสวนต่างๆ และถ้าไปเที่ยวที่ไหนพบเจอไม้ไทยทรงแปลก ลำต้นมีลีลาน่าสนใจ ถูกใจจะซื้อมาเก็บไว้
“เราไม่ได้ลงทุนครั้งเดียว ค่อยๆ เก็บสะสมเข้ามาทีละเล็กทีละน้อย ถ้าลงทุนครั้งเดียวคงไม่ไหว เพราะไม้มีราคาสูงพอสมควรด้วย” คุณนิพูดการหาแหล่งพันธุ์และการลงทุน
การปลูกบอนไซ
และดูแลบอนไซ
บอนไซเป็น การปลูกบอนไซ บนพื้นที่ค่อนข้างจำกัด ราก เป็นสิ่งสำคัญในการเลี้ยงไม้ให้อยู่รอด ก่อนปลูกควรตัดแต่งรากให้ถูกวิธี โดยตัดให้เหลือปลายรากเล็กน้อย เพื่อไม่ให้รากแน่นเกินไป หากตัดปลายรากออกหมดรากจะหาอาหารไม่ได้ ต้นจะโทรมและตายในที่สุด
เคล็ดลับ คือพยายามอย่า การปลูกบอนไซ ช่วงฤดูหนาว รากจะเดินไม่ดี เพราะเป็นช่วงไม้พักตัว โอกาสรอดมีต่ำ และเมื่อตัดรากแล้วต้องมีการริดใบทิ้งเพื่อลดการคายน้ำ แต่ตามหลักแล้วต้องซอยราก ริดใบให้สมดุลกัน
วัสดุสำหรับ การปลูกบอนไซ
ควรมีความโปร่ง ระบายน้ำและอากาศได้ดี สวนจะใช้วัสดุที่สามารถหาได้ง่าย ราคาถูก เช่น ทราย ช่วยการระบายน้ำดี ถ่านและมะพร้าวสับช่วยรักษาความชื้น และดินที่มีธาตุอาหาร เพื่อลดต้นทุนการผลิต เพราะลูกค้าบางท่านมีกำลังซื้อไม่สูง แต่มีความสนใจอยากเลี้ยง จึงเป็นผลดีทั้งสองฝ่าย
การรดน้ำบอนไซ
วันละ 1 ครั้ง การให้น้ำมากหรือน้อยขึ้นอยู่กับอายุของไม้ และสภาพอากาศ วิธีการรดน้ำคือ จะรดให้น้ำเอ่อขึ้นมาแล้วปล่อยให้ซึมลงดินเรียกว่า “หนึ่งเอ่อ” ถ้าเป็นหน้าร้อนจะรดหลายๆ เอ่อก็ได้
“ที่สำคัญอย่าห่วงมอสมากกว่าบอนไซ ลูกค้าบางคนรดน้ำมากหรือบ่อยเกินไปเพราะกลัวมอสจะตายหรือไม่เขียว แต่บอนไซอาจตายได้จากโรครากเน่า” คุณนิพูดประสบการณ์ตรงจากลูกค้าท่านหนึ่ง
ให้ปุ๋ยบอนไซ
เดือนละ 1-2 ครั้ง สวนไทยเจริญจะใช้ปุ๋ยชีวภาพอัดเม็ด ทำให้ไม่เกิดเชื้อรา ดินร่วนซุย
แสง
บอนไซหากเลี้ยงได้รับแสงแดดตลอดทั้งวัน อย่างน้อย 5-6 ชั่วโมง/วัน จะทำให้ต้นแข็งแรง ผิวสวย เจริญเติบโตดี ยกเว้นบางสายพันธุ์ที่สามารถเลี้ยงภายในร่มได้ เช่น ต้นไทร เป็นต้น แต่อย่างไรก็ตามก็ควรนำมาตั้งให้ต้นได้รับแสงแดดบ้าง เพื่อสุขภาพที่ดีของบอนไซที่คุณรัก
การตัดแต่บอนไซ
อย่างน้อยสัปดาห์ละครั้งในการดูแลเอาใจใส่ หากต้องเลี้ยงให้กิ่งอวบอ้วนยิ่งต้องขยันมาดูแลอย่างใกล้ชิดในการตัดแต่งกิ่ง เช่น ต้องการให้ไม้ทางฝั่งซ้ายมีกิ่งใหญ่ขึ้น สามารถบังคับโดยแต่งกิ่งพุ่มทางฝั่งขวาออก เพื่อให้ต้นนำอาหารมาเลี้ยงกิ่งที่ต้องการ การตัดแต่งอย่างสม่ำเสมอมีผลทำให้ใบเล็กกระชับ กิ่งอวบอ้วนสมบูรณ์
ทุกกิ่งมีการไล่ขนาด โคนกิ่งจะใหญ่สุด จากกิ่งแขนงจะเป็นกิ่งย่อย แต่ละกิ่งย่อยจะมีกิ่งซ้าย-ขวา เหมือนกัน จึงควรวางโครงสร้างให้ได้ก่อน ฉะนั้นต้องมีการตัดแต่งกิ่งเพื่อรักษาโครงสร้างไว้เป็นระยะเพื่อคงความสวยงามของบอนไซไว้
การสร้างฟอร์มบอนไซไม้ไทย
ไม้ไทยแต่ละชนิดมีความยากง่ายแตกต่างกันไป เช่น มะขามจะบังคับกิ่งยากมาก ส่วนใหญ่เนื้อไม้จะแข็งกระด้าง แต่ถ้าไม่ต้องการไม้กระด้างจะต้องดัดตั้งแต่ต้นเล็ก แต่จะเสียเวลามากเนื่องจากไม้ไทยมีการเจริญเติบโตช้ามาก ดังนั้นจึงต้องสร้างตามสภาพไม้ นอกจากว่าการไว้กิ่งนั้นให้ความรู้สึกขัดแย้งกับกิ่งอื่นจนเกินไปจึงดัดหรือตัดแต่งให้เข้ารูปทรง
บอนไซแต่ละต้นมีอัตลักษณ์แต่ละต้น ลีลาต้น ลีลากิ่งไม่เหมือนกัน เพราะบอนไซไม่ใช่วัตถุที่จะใช้เครื่องจักรผลิตได้ บอนไซต้องสร้างขึ้นมาจากความรัก การมองไม้ทะลุว่าจะออกแบบให้ไม้ออกมาเป็นอย่างไร ของแบบนี้ถ้าใจไม่รักก็ทำลำบาก
“บอนไซมีความสง่างาม โดดเด่นเฉพาะตัว ส่วนไม้นอกจะไม่ค่อยหลากหลาย จึงต้องมาตัดแต่งสุดชีวิต ต่างจากไม้ไทยจะเป็นทรงธรรมชาติมากกว่า
“บอนไซในสายตาพี่ว่าพยายามสร้างให้เป็นธรรมชาติดั้งเดิมที่สุดดีกว่า” คุณนิกล่าว
ความนิยมและตลาดบอนไซ
คุณนิเล่าว่า คนกลับมาเล่นบอนไซกันมากขึ้นตั้งแต่เมื่อปี 2555 มีสไตล์การเล่นใหม่ๆ มากขึ้น แม้ว่าเมื่อเปรียบเทียบกับไม้อื่นๆ บอนไซจะมีคนเล่นน้อยกว่า แต่ถือว่าวงการบอนไซกว้างขึ้นกว่าแต่ก่อนมาก ตลาดส่วนใหญ่จะเป็นนักเลี้ยง นักสะสมและผู้ที่สนใจ มีใจรักบอนไซจริงๆ เท่านั้น ไม้ประเภทนี้จะมีความคลาสสิคในตัวเองเสมอไม่ว่าจะแต่งสไตล์ไหน มีเอกลักษณ์เฉพาะของแต่ละต้น ยิ่งเป็นบอนไซที่สร้างมาจากไม้ต่างชนิดกัน ยิ่งมีความหลากหลายและรูปแบบการเล่นมากขึ้น ทำให้ผู้เล่นไม่เกิดความซ้ำซากจำเจ
บอนไซยอดฮิตของทางร้าน เช่น มะสัง เฟื่องฟ้า และหมากเล็กหมากน้อย ขึ้นอยู่กับความชื่นชอบของแต่ละบุคคลด้วย แต่มะนาวเทศนี่ถือว่าสุดยอด ราคาไม่มีตก กิ่งสวยกระชับตลอด แต่มีข้อเสียคือ ต้นเติบโตช้ามาก ถ้ามองในภาพรวมถือว่าได้รับความนิยมพอสมควร
กลุ่มลูกค้าส่วนใหญ่เป็นผู้ใหญ่วัยทำงานค่อนข้างมีกำลังซื้อ และทางร้านรับจัดหาและทำไม้ตามออเดอร์ลูกค้า เช่น ลูกค้าจากมหาวิทยาลัย โรงแรม และลูกค้าต่างจังหวัด เช่น ชลบุรี และภูเก็ต เป็นต้น
ไทยเจริญบอนไซ เน้นขายไม้ระดับกลาง อายุไม้ไม่เกิน 5 ปี สามารถเคลื่อนย้ายไปตั้งประดับที่ต่างๆ ได้สะดวก ทั้งยังควบคุมการดูแลรักษาง่าย ราคาเริ่มต้นที่หลักร้อยบาทถึงหลักหมื่นบาท ถือว่าไม่แพงมากนัก
“ร้านไทยเจริญบอนไซจะขายตามอายุไม้ บางสายพันธุ์อายุไม้เยอะ แต่เราไม่ได้ขายแพงมากจะขายตามความเหมาะสม เน้นขายง่าย ขายคล่องมากกว่า จะได้หาของใหม่มาพัฒนาร้านอยู่ตลอด พี่เป็นคนชอบขายไอเดีย
“บอนไซจะขายดีช่วงงานเทศกาลต่างๆ เช่น ปีใหม่ สงกรานต์ เพื่อใช้เป็นของขวัญของฝากผู้ใหญ่ บอนไซเป็นตัวแทนของความหรูหรา สง่างาม ไม่สามารถประเมินมูลค่าได้ ที่สำคัญเป็นสิ่งของที่มีเพียงชิ้นเดียวในโลก ไม่ซ้ำใคร! ระยะหลังมีลูกค้าซื้อไปขายต่อเยอะ” คุณนิพูดสถานการณ์ตลาดของไทยเจริญบอนไซ
วิธีทำตลาดบอนไซ
การแข่งขันทุกวันนี้เพิ่มสูงขึ้นมากเรื่อยๆ ผู้ประกอบการต่างงัดจุดแข็งของตนออกมาต่อสู้ไม่หยุดหย่อน ทุ่มเททั้งเงินทั้งเวลามากมายด้วยหวังจะครองส่วนแบ่งตลาดอันดับต้นๆ ให้ได้ สิ่งหนึ่งที่สามารถช่วยให้สามารถก้าวขึ้นเป็นอันดับต้นๆ ได้ คือ การครองใจลูกค้าผ่านการบริการอันยอดเยี่ยม หากลูกค้าประทับใจการบริการจนกลับมาใช้บริการอีกและบอกต่อความประทับใจนี้ไปยังกลุ่มเพื่อนๆ ก็หมายถึงความสำเร็จในการรักษาฐานลูกค้าเดิมและขยายฐานลูกค้าใหม่อีกด้วย
“ช่วงแรกที่มาตั้งร้านใหม่จะขายแทบไม่ได้เลย จึงคิดให้น้องชายช่วยทำเพจบนเฟสบุ๊ก เพื่อเรียกลูกค้าเดิมและขยายลูกค้าใหม่ด้วย และพยายามขายต้นไม้ในราคาถูกลง บอนไซไม่จำเป็นต้องแพง ทุกคนสามารถเข้ามาซื้อได้
บริการหลังการขาย
เช่น ลูกค้ารับไม้ไปแล้ว เกิดมีปัญหาสามารถนำมาเปลี่ยนต้นใหม่ได้, ช่วงวันหยุดเทศกาลไม่อยู่บ้าน 1-2 สัปดาห์ มีบริการดูแลหรือรับฝากไม้ไว้ที่ร้าน และเลี้ยงไม้ครบ 1 ปี ต้องเปลี่ยนดิน มีบริการเปลี่ยนดินให้ฟรี เพราะคิดว่าไม้ค่อนข้างราคาแพง ลูกค้าบางคนเปลี่ยนดินไม่เป็น ไม่ถูกวิธีอาจมีผลให้ต้นชะงักการเจริญเติบโตได้”
โอกาสของกิจการ คือ ไม่มีคู่แข่งการตลาดที่อยู่ในละแวกใกล้เคียง เพราะไทยเจริญบอนไซ การปลูกบอนไซ เลี้ยงบอนไซไม้ไทยที่มีความหลากหลาย และราคาถูก
เคล็ด(ไม่)ลับเลือกซื้อบอนไซ
อันดับแรกเลือกต้นที่ชื่นชอบ ถูกใจ สิบคนว่าไม่สวย แต่เรามองว่าสวยเป็นพอ จากนั้นสังเกตภาพรวมของต้น ว่าต้นมีใบเหี่ยวเฉาหรือใบมีความเขียวหรือไม่ แต่ถ้าซื้อต้นนั้นไม่มีใบเลย ใช้มือสัมผัสเนื้อไม้ ว่าเนื้อไม้เต่งตึงดีหรือไม่ หากกิ่งเปราะง่ายแสดงว่าต้นไม่มีความแข็งแรง อ่อนแอ หรือหากซื้อไม้ที่ห่อตุ้ม ควรเลือกต้นที่พอมีรากเดินบ้างแล้ว ทางที่ดีที่สุดควรซื้อกับสวนที่ไว้ใจได้จะค่อนข้างมีมาตรฐาน
“อยากให้มาลองเลี้ยงบอนไซไม้ไทย และจะรู้ว่าบอนไซยังมีอีกหลายมิติมาก ที่สำคัญบอนไซจะช่วยฝึกระเบียบ ฝึกนิสัย ให้เราเป็นคนอารมณ์สงบ มีสมาธิมากขึ้น เพราะเราต้องโฟกัสอยู่กับสิ่งนั้น ทำให้ได้งานสวยๆ ที่เป็นความตั้งใจจริง” คุณนิพูดถึงความสุขที่ได้รับจากบอนไซ
ขอขอบคุณ
คุณนิศาชล หาญนฤชัย
ร้านไทยเจริญบอนไซ บริเวณไทวัสดุ บางนา กม.8
(ข้างเมกะบางนาขาเข้าเมือง)
โทร.08-5345-7490
คอลัมน์ : บอนไซ
เรื่อง : นรากร ศรีพลาวัฒน์
