นำเสนอเรื่องราวการผลิตกล้วยไม้หวาย ทั้งเทคนิคการปลูกเลี้ยง และการทำตลาด มาก็มาก นานๆ ครั้งทีมงานจะได้รวบรวมเรื่องการบริหารจัดการสวนกล้วยไม้มาฝากสักหน
อาจเป็นเพราะระยะหลังมานี้มักจะได้ยินเสียงบ่นว่ากล้วยไม้ราคาไม่ดี ออเดอร์น้อย คนหันไปใช้ไม้อื่นที่ราคาถูกกว่า ปุ๋ย-ยาที่ใช้ราคาพุ่งสูงขึ้นทุกวันสวนทางกับออเดอร์ เราจึงโฟกัสไปที่เรื่องการแก้ปัญหาการตลาดกันเสียมาก จึงไม่ได้พูดถึงการบริหารจัดการสวนเพื่อการผลิตกล้วยไม้คุณภาพเท่าไหร่ ทั้งที่เป็นหัวใจสำคัญของการลดต้นทุน-เพิ่มผลผลิต เลยทีเดียว
การผลิตกล้วยไม้หวาย
วันนี้ทีมงานเดินทางมาที่สวนกล้วยไม้ปราโมทย์ บริหารงานโดย คุณปราโมทย์ อุณหบัณฑิตย์ เจ้าของ ฟาร์มกล้วยไม้ปราโมทย์ ผู้ผลิตหวายพ็อตแพลนท์ จำหน่ายตั้งแต่ไม้ขวด ต้นกล้า และไม้สาวพร้อมให้ดอก พูดคุยเรื่องการบริหารจัดการสวนเพื่อการผลิตกล้วยไม้ให้ได้คุณภาพ
เดิมครอบครัวของปราโมทย์ประกอบอาชีพเกษตรกรอยู่แล้ว ตัวเขาเองก็รักในการทำเกษตร แต่หลังจากจบ ป.7 เป็นยุคที่ราคาพืชผลทางการเกษตรตกต่ำ จึงเข้าไปค้าขายในกรุงเทพฯ และที่นั่นกลายเป็น “มหาลัยชีวิต” ทำให้เขาเรียนรู้เรื่องการค้าขาย-ทำตลาด
หลังจากมีครอบครัวก็ย้ายกลับมาอยู่บ้านเดิมที่สมุทรสาคร เริ่มทำสวนกล้วยไม้ตัดดอกแปลงเล็กๆ ในปี 2529 ครบ 7 ปี เริ่มคืนทุน จึงขยายพื้นที่ จนปัจจุบันฟาร์มกล้วยไม้ปราโมทย์มีเนื้อที่กว่า 80 ไร่
การเพาะเลี้ยงกล้วยไม้หวายปลอดไวรัส
เจ้าของฟาร์มเล่าว่า ธุรกิจกล้วยไม้ของครอบครัวเข้าสู่รุ่นการบริหารต่อยอด โดยลูกสาวทั้ง 3 คน เข้ามาดูแลเรื่องการตลาด ทั้งในและต่างประเทศ ทั้งยังมีห้องปฏิบัติการเพาะเลี้ยงกล้วยไม้ปลอดไวรัสด้วย
“ธุรกิจหลักของฟาร์ม คือ การจำหน่ายกล้วยไม้แบบต้น ตั้งแต่ไม้ขวด ไม้เล็ก ไม้สาว จนถึงไม้ติดดอก ที่ขายในประเทศ ซึ่งการทำกล้วยไม้พ็อตแพลนท์ต้องขยายจำนวนด้วยการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ เราก็เลยมาคิดว่าถ้าเราทำแลปเองก็จะช่วยประหยัดรายจ่ายได้ นอกจากนั้นยังควบคุมคุณภาพกล้วยไม้ได้ด้วย
“เราสามารถคัดเลือกและกำหนดสายพันธุ์ได้เอง และยังเป็นต้นกล้าที่ปราศจากไวรัส เพราะเราใช้เทคโนโลยีแลปที่ทันสมัย
“สายพันธุ์ที่เราทำออกจำหน่ายก็เป็นพันธุ์ที่ผมพัฒนาขึ้นมาเอง เพื่อให้ตอบโจทย์เรื่องความหลากหลาย เรามีไม้ใหม่ออกไปป้อนตลาดเรื่อยๆ ตรงนี้ผู้ซื้อเขาจะตัดสินใจเองว่าไม้สีไหน ดอกแบบไหน ถูกใจเขา แต่เอาเข้าจริงๆ แล้วไม้ที่เราทำออกไปขายได้ทั้งหมดแหละ” ปราโมทย์พูดถึงรูปแบบการทำธุรกิจกล้วยไม้ของเขา
แต่สำหรับปราโมทย์แล้วการทำธุรกิจกล้วยไม้หัวใจสำคัญไม่ได้อยู่ที่รูปแบบการขาย เขาเชื่อว่าตลาดต้นไม้ยังเดินไปได้อีกไกล และเกษตรกรผู้ปลูกเลี้ยงกล้วยไม้ล้วนมีประสบการณ์มากมาย
จะมีปัญหาก็แต่เรื่องราคา ถ้าเป็นกล้วยไม้ตัดดอกราคาจะแปรปรวน และระยะนี้ราคาค่อนข้างถูก จะขยับขึ้นมาก็ต่อเมื่อสินค้ามีน้อย หรือช่วงหน้าแล้ง
ส่วนกล้วยไม้หวายพ็อตแพลนท์ราคานิ่งทั้งปี ไม่มีการเปลี่ยนแปลง เนื่องจากผู้ผลิตมีไม่มาก เพราะเมื่อขายต้นไปแล้วก็ต้องปลูกใหม่ทดแทน กอปรกับใช้เวลานานในการปลูกเลี้ยง ดังนั้นผู้ผลิตแทบทั้งหมดจึงเป็นรายใหญ่ มีเงินทุนค่อนข้างสูง
แต่ปัญหาที่ชาวสวนกล้วยไม้ทุกคน ไม่ว่าจะเป็นสวนเล็ก สวนใหญ่ ไม้ตัดดอก หรือไม้กระถาง ต้องพบเจอ คือ ปัจจัยการผลิต ทั้ง ปุ๋ย-ยา ราคาแพง แม้แต่กาบมะพร้าวก็หายาก เพราะช่วงปีที่ผ่านมากาบมะพร้าวขาดตลาด
มาถึงปีนี้ก็ประสบปัญหาภัยแล้งยาวนานกว่าทุกปี และส่งผลต่อเนื่องให้เกิดวิกฤติน้ำเค็ม จนต้องขอความช่วยเหลือจากภาครัฐ ผู้ว่าราชการจังหวัดสมุทรสาครได้ตอบรับนโยบาย โดยจัดสรรงบประมาณให้ขุดบ่อน้ำบาดาลในพื้นที่จำนวน 50 บ่อ และสหกรณ์ผู้ประกอบการสวนกล้วยไม้ไทยได้ส่งหนังสือร้องเรียนไปยังจังหวัด เพื่อขอน้ำจืดสำหรับรดกล้วยไม้แจกจ่ายให้กับเกษตรกรรายละ 3-5 คัน ขึ้นอยู่กับขนาดของสวน
เกษตรกรทุกรายต่างทราบถึงปัญหาภัยแล้งและน้ำเค็ม จึงช่วยกันใช้น้ำอย่างประหยัด ให้กล้วยไม้สามารถพยุงตัวให้อยู่รอดจนกว่าจะถึงฤดูฝนที่จะมาถึง
แต่เมื่อทีมงานได้พูดคุยกับเจ้าของฟาร์มกล้วยไม้ปราโมทย์แล้วทำให้ทราบว่าเขามีการบริหารจัดการสวนเป็นอย่างดี แม้ในยามที่เกษตรกรรายอื่นๆ ประสบปัญหาภัยแล้ง-น้ำเค็ม สวนเขาก็ไม่ได้รับผลกระทบ เพราะเขามีการวางแผนงานในการบริหารสวน โดยใช้เทคนิคกิจกรรม 5ส. นั่นเอง
เคล็ด (ไม่) ลับ บริหารจัดการสวนกล้วยไม้แบบ 5ส.
กิจกรรม 5ส. เป็นกระบวนการหนึ่งที่เป็นระบบ มีแนวปฏิบัติ ที่เหมาะสม สามารถนำมาใช้เพื่อปรับปรุงแก้ไขงาน และรักษาสิ่งแวดล้อม ให้ดีขึ้น ทั้งในส่วนงานด้านการผลิต และด้านการบริการ ซึ่งนำมาใช้ในการเพิ่มประสิทธิภาพการทำงานได้อีกทางหนึ่ง
– สะสาง (ทำให้เป็นระเบียบ) คือ การแยกระหว่างของที่จำเป็นต้องใช้ กับของที่ไม่จำเป็นต้องใช้ ขจัดของที่ไม่จำเป็นต้องใช้ทิ้งไป
– สะดวก (วางของในที่ที่ควรอยู่) คือ การจัดวางของที่จำเป็นต้องใช้ให้เป็นระเบียบ สามารถหยิบใช้งานได้ทันที
– สะอาด (ทำความสะอาด) คือ การปัดกวาดเช็ดถูสถานที่ สิ่งของ อุปกรณ์ เครื่องมือเครื่องจักร ให้สะอาดอยู่เสมอ
– สุขลักษณะ (รักษาความสะอาด) คือ การรักษา และปฏิบัติ 3ส. ได้แก่ สะสาง สะดวก และสะอาด ให้ดีตลอดไป
– สร้างนิสัย (ฝึกให้เป็นนิสัย) คือ การรักษา และปฏิบัติ 4ส. หรือสิ่งที่กำหนดไว้แล้วอย่างถูกต้องจนติดเป็นนิสัย
ปราโมทย์เผยว่า กิจกรรม 5ส. นี้ หากปฏิบัติอย่างสม่ำเสมอช่วยเสริมสร้างลักษณะนิสัยความมีระเบียบ วินัย สิ่งของในที่ทำงานมีความเป็นระเบียบเรียบร้อย และจัดเก็บอย่างเป็นระบบ ทำให้การทำงานมีประสิทธิภาพสูงยิ่งขึ้นจนเป็นนิสัย ยังช่วยให้ประหยัดงบประมาณในการบริหารจัดการด้วย ยกตัวอย่างเช่น
สะสางสวนกล้วยไม้ให้เป็นระเบียบ การปฏิบัติงานทุกขั้นตอนก็จะง่ายขึ้น ช่วยประหยัดเวลาในการทำงาน
จัดเก็บอุปกรณ์ต่างๆ ให้หยิบใช้สะดวก ทำให้หาอุปกรณ์ง่ายขึ้น ไม่เกิดการสูญหาย ไม่ต้องเสียงบประมาณในการจัดซื้อใหม่
รักษาความสะอาดภายในสวนให้เป็นนิสัย จัดเก็บหญ้า วัชพืช ให้ดี เพื่อไม่ให้เป็นแหล่งสะสมเชื้อโรค และแมลงศัตรูกล้วยไม้ ลดการใช้สารกำจัดแมลงและศัตรูพืช
เมื่อมีสะสาง สะดวก สะอาด เรียบร้อยแล้ว ก็จะเกิดสุขนิสัยที่ดีในการทำงาน และสร้างให้เป็นนิสัย ก่อให้เกิดความยั่งยืนนั่นเอง
“จริงๆ ตอนนี้ผมอยากให้ชาวสวนเพิ่มความอึดเข้าไปด้วย เพราะช่วงนี้ต้องอาศัยความอึดเท่านั้นถึงจะอยู่รอดได้ ปัญหามีเยอะแยะมากมาย อย่างปัญหาน้ำเค็ม ภัยแล้ง แม้ว่าปัญหามันจะค่อยๆ ผ่านไปตามวันเวลา ตามฤดูกาล แต่เราสามารถบริหารจัดการให้ดีตามกิจกรรม 5ส. เพื่อจะได้ทุเลาปัญหาไปได้บ้าง” ปราโมทย์แสดงทัศนคติเกี่ยวกับการเตรียมความพร้อมต่อสู้ปัญหาตั้งแต่กระบวนการบริหารจัดการน้ำที่ดี
ฟาร์มกล้วยไม้ปราโมทย์ ใช้ระบบน้ำหมุนเวียน สู้ภัยแล้ง
แหล่งเก็บน้ำของสวนแห่งนี้สามารถรดน้ำกล้วยไม้ได้นานถึง 2 เดือนโดยที่ฝนไม่ตกเลย เนื่องจากมีวิธีการจัดการน้ำ โดยการขุดบ่อขนาดใหญ่ และเมื่อปล่อยน้ำออกไปรดกล้วยไม้แล้วจะใช้เครื่องสูบน้ำดูดน้ำส่วนที่ไหลลงตามร่องสวนวนกลับเข้ามาใช้ใหม่ หมุนเวียนไปเรื่อยๆ เป็นการจัดการแบบง่ายๆ ที่ได้ผลอย่างไม่น่าเชื่อ!
“น้ำที่วนกลับมาคุณภาพอาจจะลดลงไป เพราะมีความเค็มของปุ๋ย-ยา ปนอยู่ แต่อย่างน้อยก็ดีกว่าเอาน้ำเค็ม 20,000 ppt. มารดแน่นอน แต่ตอนนี้ค่าความเค็มก็ลดลงมาแล้ว ฝนก็ตกลงมาช่วย เกษตรกรก็พออยู่ได้
“จริงๆ เกษตรกรส่วนใหญ่เขามีการเตรียมพร้อมอยู่แล้ว เพราะปัญหาน้ำเค็มเกิดขึ้นแทบทุกปี แต่ปีนี้แล้งมากกว่า 6 เดือน น้ำที่กักเก็บกันไว้ก็ไม่พอ จึงต้องใช้น้ำเค็มมาพยุงรักษาสวนไว้ไม่ให้กล้วยไม้ตาย แต่ผลผลิตคุณภาพนี่ทำไม่ได้แน่นอน เพราะน้ำเค็มจัด และกล้วยไม้นี่ไวกับความเค็มมาก
“น้ำเค็มที่เอาไปรดกล้วยไม้ เมื่อน้ำระเหยไปสุดท้ายจะมีเกลือตกค้างกับกล้วยไม้ จะส่งผลเสียระยะยาว เกษตรกรได้ผลผลิตน้อยลง ต้องใช้ปุ๋ย-ยามากขึ้น
“ถ้าคิดให้ดีปัญหาเกิดมาจากเหตุสุดวิสัยก็จริง แต่ถ้ามีการบริหารจัดการที่ดีก็จะผ่านพ้นไปได้
“แล้วจะใช้วิธีไหน..ก็กิจกรรม 5ส. นี่แหละ ช่วยเราได้” เจ้าของฟาร์มกล้วยไม้ปราโมทย์วิเคราะห์สถานการณ์จากภาวะปัจจุบัน
เท่าที่สังเกตเห็นได้ชัดเจนว่าฟาร์มกล้วยไม้แห่งนี้จัดระเบียบสวนได้ดีมาก มีการทำร่องน้ำใต้โต๊ะกล้วยไม้ให้น้ำไหลไปรวมที่จุดพักน้ำ และกรองสิ่งสกปรกก่อนไหลลงไปรวมกันในบ่อเพื่อนำกลับมาใช้งานอีกครั้ง
เจ้าของสวนอธิบายว่าการทำร่องน้ำให้สะอาดมีความจำเป็นอย่างมาก เพราะหากมีเศษสิ่งปฏิกูลปนเปื้อนจะยิ่งทำให้น้ำสกปรก เป็นแหล่งสะสมเชื้อโรค ดังนั้นเรื่องความสะอาดจึงจำเป็นสำหรับสวนกล้วยไม้ทุกประเภท
การสะสางให้ปฏิบัติงานได้สะดวก จะช่วยให้เกิดความสะอาด ถูกสุขลักษณะ และเมื่อสร้างเป็นนิสัยแล้วการปฏิบัติงานในทุกกิจการจะง่ายขึ้นนั่นเอง
ผลิตกล้วยไม้คุณภาพตอบโจทย์ความต้องการตลาด
เริ่มจากพัฒนาสายพันธุ์เพื่อให้ต้นติดฝักก่อน จึงนำฝักมาเพาะเลี้ยงไว้ 100 วัน แล้วแยกปลูกเพาะเลี้ยงต่ออีก 10 เดือน ก็เข้าสู่การคัดเลือกต้นพันธุ์มาดี คือ เลี้ยงง่าย โตเร็ว แข็งแรง สีสวย ดอกดก ไม่ฝ่อ ต้านทานโรค สู้อากาศ นำมาเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อโดยการปั่นตา ใช้เวลาประมาณ 2 ปี จึงนำออกจำหน่าย
ปัจจุบันไม้ที่ขายเป็นไม้ของสวนเองกว่า 100 สายพันธุ์ ไม่มีการตั้งชื่อ แต่ใส่รหัสเพื่อให้ง่ายต่อการสั่งซื้อเท่านั้น เจ้าของฟาร์มให้ข้อมูลต่อไปว่ากล้วยไม้ทุกตัวที่พัฒนาขึ้นมา และผ่านการคัดเลือกคุณสมบัติดีแล้ว ขายได้ทุกตัว เนื่องจากตลาดกล้วยไม้พ็อตแพลนท์ยังต้องการความหลากหลายอีกมาก เมื่อเทียบกับลูกไม้คุณภาพดีในท้องตลาดยังถือว่าขาดแคลน
นอกจากความสวยงามของลูกไม้ที่พัฒนาขึ้นมาแล้ว สิ่งที่ฟาร์มกล้วยไม้ปราโมทย์ให้ความสำคัญมากเป็นอันดับ 1 คือ การผลิตกล้วยไม้คุณภาพ ซึ่งเป็นเหมือน “กาวใจ” ให้ลูกค้ากลับมาซื้อกล้วยไม้จากสวนอีกครั้ง
“กล้วยไม้ปลอดไวรัสผ่านการทดสอบแล้วว่า เลี้ยงง่าย โตไว แข็งแรง ทนต่อสภาพอากาศ น้ำ ลม เลี้ยงแล้วประหยัดปุ๋ย-ยา คนซื้อไปไม่ต้องดูแลมาก เขาก็ชอบ ติดใจก็กลับมาซื้ออีก” ปราโมทย์พูดถึงวิธียึดโยงใจลูกค้า
เขายอมรับว่าการผลิตกล้วยไม้ปลอดไวรัสใช้ต้นทุนการผลิตจะสูงกว่า เพราะการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อทั่วไปปกติ 1 หน่อ ขยายได้ประมาณ 10,000 ต้น จึงจะไม่เกิดการกลายพันธุ์ และได้คุณภาพที่สุด แต่กล้วยไม้ปลอดไวรัสอาจต้องใช้ถึง 20 หน่อ และใช้เวลานานกว่าปกติถึง 4 เดือน จึงเป็นการเพิ่มต้นทุนพอสมควร แต่หากมองในระยะยาวกล้วยไม้ที่ปลอดไวรัส เลี้ยงง่าย จะเป็นสินค้าที่ตลาดต้องการมากที่สุด
“ผู้บริโภคตามบ้านทั่วไปก็ชอบ แต่เขาไม่รู้หรอกว่าที่ไม้เลี้ยงง่ายเพราะเป็นไม้ปลอดไวรัส แล้วเราก็ไม่จำเป็นต้องไปบอกเขา เราจะไปโฆษณาว่าอันนี้ปลอดไวรัส จึงขาย 30 บาท แต่ไม้ทั่วไปต้นละ 25 บาท คนซื้อเขาไม่สนใจหรอก จนกว่าเขาจะได้เลี้ยงเอง ได้เห็นว่ากล้วยไม้ปลอดไวรัสต่างจากทั่วไปอย่างไร” ปราโมทย์อธิบายสถานการณ์ตลาดกล้วยไม้หวายปลอดไวรัส ปัจจุบันซึ่งผู้บริโภคมักไม่ให้ความสนใจมากนัก ต่างจากผู้ผลิตกล้วยไม้เพื่อจำหน่ายอย่างชัดเจน
การใส่ปุ๋ยกล้วยไม้หวาย
ในส่วนของขั้นตอนการปลูกกล้วยไม้หวายควรใช้ซาแรนพรางแสง 50-60% ใช้วัสดุปลูก คือ กาบมะพร้าว เนื่องจากหาง่าย น้ำหนักเบา เหมาะสำหรับการขนส่ง
ใส่ปุ๋ยให้ตามระยะการเติบโต เช่น ระยะแรกใช้ปุ๋ยสูตรเสมอ เพื่อสร้างความสมบูรณ์ให้กับต้น เมื่อเริ่มเข้าสู่ช่วงไม้สาวจึงให้ปุ๋ยสูตรตัวกลางสูงสลับกับสูตรเสมอ เพื่อเร่งการเกิดตาดอก บำรุงราก ใบ หลังจากนั้นจึงใส่ปุ๋ยสูตรตัวท้ายสูงมาสลับ จะช่วยให้ช่อดอกยาว ดอกสีสวย นี่เป็นขั้นตอนการเลี้ยงกล้วยไม้หวายสำหรับสวนทั่วๆ ไป แล้วแต่ว่าสวนจะใส่ปุ๋ยสูตรตัวเลขใด ขึ้นอยู่กับประสบการณ์ อากาศ อุณหภูมิ สถานที่ จึงทำให้สูตรตัวเลข NPK ไม่ตายตัวนั่นเอง
สำหรับผู้ที่นำไปปลูกเลี้ยงตามบ้านเรือนสามารถใช้ปุ๋ยเกล็ดละลายน้ำสูตรเสมอ หรือปุ๋ยเม็ดละลายช้า (ออสโมโค้ท) 15-15-15 หรือ 16-16-16 ใส่ทุก 3 เดือน ก็ได้เช่นกัน
การเลี้ยงตามบ้านเรือนนั้นส่วนใหญ่จะไม่พบปัญหาโรคและแมลงมากนัก เพราะจำนวนต้นไม้มีไม่มาก ไม่เป็นที่สะสมโรคและแมลง แต่ถ้าเป็นสวนต้องบริหารจัดการให้ดี ฉีดยาป้องกัน-กำจัดแมลงสม่ำเสมอ เพื่อไม่ให้เกิดการแพร่ระบาด โดยใช้แนวทางของกิจกรรม 5ส. ได้ทันที
ขอขอบคุณ
คุณปราโมทย์ อุณหบัณฑิต
39 หมู่ที่ 7 ตำบลบ้านยาง อำเภอกระทุ่มแบน จังหวัดสมุทรสาคร 74110
โทร.(081) 256-8815