การปลูกเลี้ยงชวนชม
เรียกได้ว่าความนิยมชมชอบของชวนชมแรงดี ไม่มีแผ่ว มีการขยายฐานผู้เล่นอยู่ตลอด ด้วยเหตุผลหลายอย่างน่าจับตามองของชวนชม ตั้งแต่ลักษณะสีสันของดอก ความอ่อนช้อยของทรงต้นแตกต่างกันไปตามสายพันธุ์ ที่อาจจะเกิดจากธรรมชาติ หรือความตั้งใจของมนุษย์ ที่เน้นในเรื่องของการพัฒนาสายพันธุ์เพื่อให้ได้ลูกออกมาโดดเด่นไม่เหมือนใคร
ตรงนี้จึงเป็นสิ่งเย้ายวนใจ กระตุ้นความอยากของกลุ่มนักเล่น และกลุ่มคนที่สนใจ จนเกิดเป็นกระแสนิยม ก่อเกิดนักเล่นหน้าใหม่ๆ วันนี้ทีมงานนิตยสารไม้ดอกไม้ประดับได้รับเกียรติจากคำแนะนำจากเจ้าของสวนมิสเตอร์พีให้มีโอกาสได้ไปเยี่ยมชม สวนดิน ชวนชมชะอำ พร้อมสัมภาษณ์ คุณสัมพันธ์ เหลือประเสริฐ หรือ ดิน ชะอำ นักเลี้ยง-นักเล่นชวนชม ใน อ.ชะอำ จ.เพชรบุรี
“ย้อนกลับไปเมื่อ 4 ปีที่แล้ว ผมไม่เคยรู้จักอะไรเกี่ยวกับชวนชมเลยว่าเป็นต้นไม้แบบไหน จนกระทั่งได้ไปเที่ยวด่านสิงขรที่ประจวบฯ ภรรยาได้ซื้อมาต้นหนึ่งราคา 300 บาท ด้วยที่ว่าแฟนเป็นคนที่ชื่นชอบปลูกเลี้ยงต้นไม้ ด้วยความสงสัยจึงถามแฟนว่านั่นคือต้นอะไร เลี้ยงไม่สวย เลี้ยงทำไม เสียดายเงิน เราก็เสียดายต้นไม้ จึงพยายามหาวิธีเลี้ยงให้เขาสวย”
นับจากวันนั้นมาเขาจึงเริ่มให้ความสนใจ มีการศึกษาหาความรู้เรื่องการปลูกเลี้ยงชวนชมจริงจัง โดยค้นคว้าจากแหล่งต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นหนังสือ ศึกษาจากผู้มีความชำนาญด้านเทคนิคต่างๆ
“ในการศึกษาหาความรู้ ถ้าเรามีครูบาอาจารย์ก็จะดีกว่าการเรียนรู้ด้วยตนเองมีข้อผิดพลาดสูง ดังนั้นเราต้องอาศัยทั้ง 2 อย่าง ควบคู่กัน โดยศึกษา เรียนรู้จากอาจารย์ หรือผู้มีความรู้ที่คิดว่าเป็นสไตล์ตรงกับที่ตนชอบ ชวนชมมีสไตล์การเลี้ยงหลากหลายรูปแบบ และแต่ละแบบก็แยกออกไปหลายสำนัก หลากหลายวิธีการทำ ชอบวิธีการ รูปแบบของอาจารย์ทางไหนก็นำมาประยุกต์ใช้ให้เข้ากับตัวเราเอง โดยผมจะเน้นให้ไม้เป็นทรงตามธรรมชาติ”
ชนิดของชวนชม
ตอนนี้ที่สวนมีชวนชมในกลุ่มไทยโซโค เช่น เพชรบ้านนา มงกุฎเพชร และพันธุ์ราชินีพันดอก เป็นต้น และไม้ส่วนใหญ่ไม่ได้มาจากการเพาะขยายพันธุ์เอง แต่จะเลือกซื้อพันธุ์ยอดนิยมจากสวนชวนชมชั้นนำ
“ซื้อมาเลี้ยงดีกว่า ไม่ต้องเสียเวลา กว่าต้นจะโตและสวย ผมชอบซื้อแบบที่เขาคัดต้นสวยมาแล้ว เพราะระหว่างไม้สวยเลยกับไม้เล็กที่นำมาเลี้ยงต่อให้สวย เมื่อนำมาเลี้ยงจะได้คุณภาพต่างกัน
“บางคนบอกใช้ต้นทุนสูง..ก็ใช่ ไม้สวยจึงมีราคาสูง ก็ต้องเห็นใจผู้ผลิตด้วย เพราะกว่าจะเพาะเมล็ดออกมา และนำมาคัดเลือกต้นที่มีลักษณะเด่นอีก ราคาจะถูก จะแพง อยู่กับผู้ซื้อ-ผู้ขาย ผมใช้ต้นทุนสูงในการเล่นชวนชม” ดิน ชะอำ พูดถึงวิธีการเลือกซื้อไม้ของเขา
การสร้างชวนชม นักเล่นทุกคนต้องเรียนรู้พื้นฐานกันก่อน ตั้งแต่การปลูกเลี้ยง เทคนิคต่างๆ แล้วจึงมาศึกษาต่อยอดทางความคิด วันนี้ ดิน ชะอำ พร้อมมาแชร์ประสบการณ์ การเรียนรู้เกี่ยวกับเทคนิคด้านต่างๆ ของชวนชมให้ผู้ที่สนใจ เพื่อเป็นแนวทางในการปลูกเลี้ยงชวนชมต่อไป
ขั้นแรกต้องเรียนรู้เรื่อง การเลือกซื้อชวนชม ต้องศึกษาว่าสวนนั้นมีการเลี้ยงไม้แบบไหน การเลือกซื้อให้สังเกตที่ผิวพรรณของไม้ หากไม้อัดปุ๋ยลักษณะผิวจะมีสีเขียวเปล่งกว่าปกติ และถ้าเป็นไม้ธรรมชาติจะมีลักษณะสีเขียว และมีนวลสีขาว ส่วนรูปทรงให้เลือกตามที่ตนเองถูกใจ
“ในช่วงทดลองเล่นใหม่ๆ ผมก็ไปซื้อไม้ปกติ แต่เราก็ไม่รู้ว่าเขาเลี้ยงแบบใส่ปุ๋ย-ยามา นำมาเลี้ยงได้ไม่นานปรากฏว่าต้นเน่า เลี้ยงอย่างไรก็ไม่ฟื้น เพราะปุ๋ย-ยาไม่ถึงเหมือนที่เขาเลี้ยง ทำให้เราต้องกลับมาตระหนักในเรื่องนี้ให้มากๆ
สายพันธุ์ชวนชม
“อีกอย่าง คือ เรื่องสายพันธุ์ สำหรับผมไม่ได้เน้นว่าเป็นสายพันธุ์ไหน ผสมอะไรมาบ้าง แต่ผมจะเลือกไม้ที่สวยไว้ก่อน เรื่องสายพันธุ์เป็นเรื่องรองลงมา เพราะทุกวันนี้ในท้องตลาดส่วนใหญ่เป็นไม้ลูกผสมทั้งนั้น และเวลาซื้อให้เลือกไม้เกิน หรือกิ่งเยอะๆ เพราะสามารถมาเลือกตัดออกทีหลังได้” สัมพันธ์เล่าประสบการณ์ตรงจากการซื้อไม้ของเขาให้ทีมงานฟัง
ดิน ชะอำ ตัวอย่างเพชรบ้านนาที่มีหลายรูปลักษณ์ เนื่องจากเป็นไม้ลูกผสม และการเพาะด้วยเมล็ดทำให้เกิดการกลายพันธุ์ได้
“คำว่าไม้ลูกผสมโอกาสเพี้ยนมันมีตลอด ในฝักเดียวกันแท้ๆ เมื่อนำมาเพาะยังไงก็ต้องมีเพี้ยน บางอย่างก็เหมือนพ่อ บางอย่างก็เหมือนแม่ หรือทั้งสองลักษณะในต้นเดียวกัน มีทั้งลักษณะเด่น-ด้อยปะปนกันมา
“ไม่ต้องไปนั่งตรวจเช็ค เอาแค่ไม้ในสนามประกวดมี 3 ประเภท คือ เพชรบ้านนา ราชินีพันดอก และโซโคฯ ลูกผสม เอาแค่ไม้สวย ฟอร์มดี เลี้ยงโตเร็ว แค่นี้แหละ เพราะเข้าไปในสนาม ไม้มงกุฎเพชร มงกุฎทอง ก็ไปลงเป็นโซโคฯ ลูกผสม”
วัสดุปลูกชวนชม
ถัดมาเรื่อง การปลูกและวัสดุปลูก ดิน ชะอำ ศึกษาจากการไปดูงานสวนต่างๆ ว่าแต่ละแห่งมีวิธีการปลูกเลี้ยง และใช้ดินปลูกแบบไหนบ้าง แล้วนำมาทดลองในสวนของตนเอง เขาเล่าว่าเสียเวลากับการทดลองเรื่องดินปลูกถึง 1 ปี ลองผิดลองถูกไปเรื่อย มีเสียหายบ้าง ด้วยความที่ไม่มีความรู้เรื่องการเกษตรว่าในดินมีธาตุอาหารอะไรอยู่บ้าง
ระยะหลังจึงกลับมาทำแบบที่เคยปลูกในครั้งแรก คือ ดินใบก้ามปูผสมกาบมะพร้าวสับ ที่ผ่านการหมักด้วยวิธีธรรมชาติ พบได้ในท้องถิ่นของเขาเอง ทั้งเป็นการสร้างอาชีพให้กับคนในท้องถิ่นทางหนึ่ง ราคากระสอบละ 50-60 บาท ใน 1 ปี ใช้เป็นร้อยลูก หรือบางครั้งมีเวลาว่างก็ไปเดินกวาดเองบ้าง สามารถประหยัดต้นทุนลงได้มาก
“เรื่องดินปลูก เราคนเล่นใหม่ ความรู้ยังน้อย พวกปุ๋ยชีวภาพ ขี้วัว บางครั้งเราไม่รู้ว่าใส่ไปมากหรือน้อย บางทีก็หนักมือไป และเราก็ไม่รู้ว่าในดินมีสารอาหารอะไรอยู่บ้างแล้ว ทำให้เกิดปัญหาโรคเน่าต่างๆ
“ผมคิดนะว่าต้นไม้แต่ละต้นมีนิสัย ความต้องการสารอาหาร แตกต่างกัน ทำดินจืดๆ เอาดีกว่า แล้วเติมปุ๋ยปากกระถางเอา โดยดูความต้องการและลักษณะของต้นไม้ เปรียบเสมือนเลี้ยงลูกแต่ละคนนิสัยไม่เหมือนกัน ต้นไม้ก็เช่นเดียวกัน จึงยึดหลักแบบธรรมชาติดีกว่า และหลังจากเปลี่ยนดินมาใช้สูตรนี้ เห็นการเปลี่ยนแปลงชัดเจน ไม้โตเร็ว”
การใส่ปุ๋ยชวนชม
การใส่ปุ๋ย เขาจะใช้วิธีสังเกตอาการของชวนชมเป็นหลัก โดยจะใส่ที่ขอบกระถางเพื่อให้รากแผ่ออกมา ไม้บางต้นต้องการให้รากเปิดออก ธรรมชาติของต้นไม้ ปลายรากอยู่ตรงไหน ปลายยอดอยู่ทางนั้น และความเค็มของปุ๋ยจะทำให้โคนต้นเป็นแผลได้
การป้องกันและกำจัดโรค-แมลง ศัตรูพืช
ปัญหาศัตรูชวนชม ถึงแม้ชวนชมจะเป็นพืชที่ทนทานต่อความแห้งแล้ง มีโรคและแมลงรบกวนค่อนข้างน้อย แต่ถ้าไม่ได้รับการดูแลเอาใจใส่ให้ดี ต้นชวนชมอาจมีชะงักการเจริญเติบโต ทรุดโทรม และออกดอกน้อยลง
แมลงศัตรู เช่น เพลี้ยไฟ จะระบาดหนักในช่วงหน้าแล้ง หรือฝนทิ้งช่วงนานๆ โดยเฉพาะช่วงอากาศร้อนและมีความชื้นสูง มักทำลายส่วนที่อ่อนของชวนชม เช่น ยอด ใบอ่อน และดอกตูม ทำให้แห้งเหี่ยว บิดเบี้ยว ใบหลุดร่วง
การป้องกันและกำจัด ฉีดพ่นสารเคมีในช่วงเช้า เช่น แอนทราโคล เป็นต้น
ผู้ปลูกเลี้ยงควรสังเกตและทำความเข้าใจพฤติกรรมของต้นไม้ว่าต้องการปัจจัยต่างๆ มากน้อยเพียงใด โรคที่มักเกิดกับชวนชม เช่น โรคโคนเน่า เกิดจากเชื้อราเข้าทำลาย เนื้อไม้ภายในจะมีสีดำ มีกลิ่นเหม็น สาเหตุอาจเกิดจากการขาดน้ำ คือ รดน้ำไม่ถึงด้านล่างของเครื่องปลูก, ใส่ปุ๋ยมากเกินไป หรือใส่ปุ๋ยติดกับโคนต้น ความเค็มของปุ๋ยทำให้ต้นเป็นแผลได้, ดินปลูกแน่น มีการระบายน้ำไม่ดี
การป้องกัน ผู้ปลูกเลี้ยงต้องระวังไม่ให้ปุ๋ยติดโคนต้นและควรรดน้ำทันที เพิ่มเครื่องปลูกที่มีคุณสมบัติช่วยให้ดินโปร่ง
โครงสร้างของไม้
ขั้นต่อไป การเรียนรู้ รูปทรง สไตล์การเลี้ยงไม้ของดิน ชะอำ เน้นโครงสร้างของไม้ กิ่งครบ มีช่องไฟเว้นระยะห่างของแต่ละกิ่ง คือ เมื่อมองจากโคนต้นขึ้นไปสามารถมองเห็นไม้ครบทุกกิ่ง
“ผมเคยไปเที่ยวหาอาจารย์โต้ง สังเกตว่าไม้ที่เขาทำไม่มีกิ่งไหนมาทับซ้อนกันเลย เห็นโครงสร้างได้ทุกกิ่ง มองแล้วสะอาดตา ด้วยหลักการธรรมชาติของไม้ หากกิ่งไหนทับซ้อนกัน กิ่งที่ถูกบังแดดจะทิ้งใบ และกิ่งจะมีขนาดเล็กลง จนในที่สุดก็ต้องตัดเล็มกิ่งนั้นออก
“เทคนิคการทำไม้นั้นสอนให้ได้ แต่สอนได้แค่ 40% ส่วนอีก 60% ต้องไปหาเอากับไม้เอง เพราะแต่ละต้นทำไม่เหมือนกัน นิสัยของไม้ก็ต่างกัน ต้องให้ไม้เป็นผู้ฝึกสอนเราเอง” ดินบอกเล่าคำสอนของอาจารย์ให้ทีมงานฟัง
เขายึดหลักการสไตล์ทำไม้ คือ โครงสร้างโปร่ง ระยะแรกเขาไม่มีความเข้าใจในเรื่องนี้เลย กระทั่งมาพบอาจารย์มือบอนไซท่านหนึ่งแนะนำว่า ไม้จะทำอย่างไรก็ได้ แต่ต้องมองเห็นไม้ครบทุกกิ่ง เขาลองผิดลองถูกอยู่หลายรูปแบบ ประยุกต์ปรับใช้จนเกิดความชำนาญของหลักการดังกล่าว ซึ่งเป็นหลักการเดียวกันกับบอนไซ คือ ทำโครงสร้างต้องโปร่ง กิ่งไม่แน่นอัดกันจนเกินไป
“อย่างเพชรบ้านนา บางคนจะเลี้ยงไม่มีเมนหลัก กิ่งจะเยอะจนดูเป็นฝอย ซึ่งขึ้นอยู่กับสายพันธุ์ของต้นด้วย เพราะสายพันธุ์เพชรบ้านนามีเลือดอื่นผสมอยู่เยอะมาก ไม่ใช่เป็นพันธุ์แท้
“ด้วยเป็นธรรมชาติของไม้บางครั้งเราไม่จำเป็นต้องเป๊ะเป็นการประดิษฐ์ ต้นไม้ก็คือต้นไม้ ทำให้ใกล้เคียงกับธรรมชาติมากที่สุดเป็นดี”
การคัดกิ่งชวนชม
การคัดกิ่ง จังหวะกิ่งกับรากต้องสัมพันธ์ไปด้วยกัน โดยกิ่งแต่ละแขนงจะมีท่อลำเลียงอาหาร หากกิ่งนั้นเชื่อมต่อกับท่ออาหารที่มีรากเกิดขึ้นมาก หรือตรงกับรากเส้นใหญ่ จะมีผลให้ข้อกิ่งนั้นมีลักษณะอวบ เต่งสวย สมบูรณ์
เมื่อเปรียบเทียบกับไม้ใหญ่โบราณบางต้นมีรากอยู่บนหัวไม้ อาจเกิดจากไม้ต้นนั้นไม่ได้รับการตัดแต่งมาตั้งแต่ต้นเล็ก หรือเกิดจากจังหวะกิ่งกับรากไม่สัมพันธ์กัน ไม่มีกิ่งมารองรับ
ที่สำคัญไม้ควรมีกิ่งรอง กิ่งชั้นนอก กิ่งชั้นใน เพื่อให้เกิดทรงพุ่มสวย กระชับ เข้าฟอร์ม มาตรฐานไม้ของเขาจะออกแนวบอนไซ
การประกวดชวนชม
หลักการไม้ในสนามประกวดที่กรรมการใช้ตัดสิน คือ การทำให้กิ่งกระจายออกไปทุกทิศทาง กิ่งมีความสมบูรณ์
ส่วนการเดินกิ่งเขาจะทำออกแนวบอนไซเช่นกัน อย่างการสลับวางตำแหน่งกิ่ง พยายามไว้กิ่งให้ครบ หากมีกิ่งไม่ครบ ทั้งเกิดจากตัดออกมากไป หรือมีมากเกินบ้าง ต้องดูว่าจะทำอย่างไรให้ต้นเป็นพุ่มสวย
“ไม้ที่สุดยอดในความคิดของผม คือ การเดินกิ่ง เป็นไม้เปิดหน้า เมื่อมองหน้าไม้แล้วจะเห็นพุ่มสวย” ดิน ชะอำ พูดถึงไม้ในอุดมคติของเขา และได้บอกเคล็ดไม่ลับการทำไม้สวย คือ ให้เดินไปใต้ต้นจามจุรี แล้วมองเงยหน้าขึ้นไปดูว่าธรรมชาติของกิ่งไม้เป็นอย่างไร ไม่ใช่ว่าจะเป็นก้ามปูหมดทุกกิ่ง จะรู้ก็ต่อเมื่อเราเริ่มทำไม้สักต้นหนึ่ง ทุกอย่างต้องเรียนรู้จากต้นไม้
ไม้ที่สวนซื้อแพงสุด คือ ต้นละ 25,000 บาท ต้นนี้เรียกว่า มงกุฎแชมป์ เป็นไม้ประกวดติดรางวัลที่หนึ่ง 3 สนาม ต้นนี้ซื้อมาได้ 8-9 เดือนแล้ว หลังจากได้มาก็เปลี่ยนไม้เป็นสไตล์ในแบบของเขาแล้ว
“ตอนที่ซื้อมาไม้ไม่ได้อยู่ในกระถาง เป็นไม้แขวน ประสบปัญหาเรื่องกิ่งเน่า หลังจากปลูกไปแล้ว 4 เดือน แผลเน่ายังไม่หาย แต่นับว่าเจ้าของไม้เดิมที่เราซื้อมาน่าชื่นชมมาก เขารับผิดชอบเคลมไม้ใหม่ให้ และคืนเงินให้ด้วย” เขาชื่นชมในมิตรภาพของคนในวงการชวนชม
ไม้ที่สวนส่วนใหญ่จะเป็นไม้แนวประกวด จะทำให้ต้นสูงมากก็ไม่ได้ เพราะมีข้อจำกัดด้านความสูง แต่ก็ไปตามรูปลักษณ์ของไม้แต่ละต้น อีกปัญหาหนึ่ง คือ ไม้ผิวเสีย แต่เขาก็แนะนำวิธีการแก้ไขปัญหาผิวไม้เสียด้วย การขัดผิวไม้ นิยมขัดเพื่อให้ผิวเนียนสวย อุปกรณ์ที่ใช้ เช่น สก๊อตไบร์ท แปรงสีฟันขนนิ่ม บางคนนิยมใช้กระดาษทรายเนื้อละเอียด เวลาขัดต้องเบามือ อย่าขัดแรงจนมียางซึมออกมา
“ก่อนลงสนามประกวด ไม้ต้องไม่มีแผลที่ผิว บางคนอาจมองข้ามจุดนี้ไป เพราะไม้ที่ผมซื้อมา เป็นไม้ที่เขาเล่นไม่มีการแก้ไข และเมื่อมาอยู่กับเราแล้ว ต้องทำไม้สไตล์ของตัวเราเอง เมื่อมีการตัดทำให้เกิดบาดแผล ดังนั้นเราต้องเลี้ยง ดูแลรักษา ให้ดีเสียก่อน”
ทีมงานซักถามความคิดเห็นที่เขาว่าต้นไม้จะสวยตอนโต คุณดินมีความคิดเห็นอย่างไร..??
เขากล่าวว่า “ไม่มีในความคิดของผมเลย ผมคิดว่าถ้าไม้จะสวยมันต้องสวยมาตั้งแต่เล็กแล้ว ถ้าจะสวยตอนโต แต่หากไม้กิ่งไม่ครบจะสวยในรูปแบบแค่นั้น ความหมายของไม้สวยได้ทุกต้น คือ มีพุ่มเต็มก็จริง แต่แล้วเรื่องระบบกิ่งล่ะ?
“อย่างที่บอกแนวทางการเล่นชวนชมมีหลากหลายรูปแบบ การทำไม้แบบไหนไม่ผิดหรอก ขึ้นอยู่กับว่าต่างคนต่างความชอบ บางคนเลี้ยงไปรอให้ไม้ใหญ่แล้วจะสวยเอง ก็เป็นแนวทางของเขา แต่ผมชอบไม้แบบกิ่งโปร่งๆ แล้วชอบซื้อไม้ที่สวยเลย มันก็เป็นอีกแนวทางหนึ่ง เพราะสไตล์การทำไม้มีเป็นเอกลักษณ์ของแต่ละคน” สัมพันธ์กล่าวทิ้งท้ายถึงแนวคิดเรื่องการทำไม้ของเขา
ขอขอบคุณ
คุณสัมพันธ์ เหลือประเสริฐ
คุณมาลัย เสี้ยมดี
689/66 ถ.บายพาส อ.ชะอำ จ.เพชรบุรี
โทร.09-9440-9691
